Аҟәа. Лаҵарамза 12, 2025 шықәса. Аԥсныпресс. Аҟәа, Аԥсны Иреиҳаӡоу аӡбарҭа аҿы иаатит III Жәларбжьаратәи анаука-практикатә конференциа «Ареспублика Аԥсны аҿы аиашаӡбара».  

Аконференциа рхы аладырхәуеит  аӡбаҩцәа, аҳәынҭқарратә усбарҭақәа, азинхьчаратә еиҿкаарақәа рхаҭарнакцәа, аҵараиурҭақәа рырҵаҩцәа, аҵарауааи Аԥсни Урыстәылеи рҟынтәи аус зуа аспециалистцәеи.

Аҟәа. Лаҵарамза 12, 2025 шықәса. Аԥсныпресс.  Лаҵарамза 12 рзы Аԥсни Адыгееи Жәлар рпоет, «Ахьӡ-Аԥша» аорден  I аҩаӡара акавалер Баграт Уасил-иԥа Шьынқәба диижьҭеи 108 шықәса (даҵарамза 12, 1917 ш. – жәабранмза 25, 2004 ш.). ҵуеит.

Иахьа Аҟәа ақалақь, апоет, ашәҟәыҩҩы Баграт Шьынқәба ихьӡ зху апарк аҿы игылоу ибаҟа амҵан ашәҭ шьыҵәрақәа шьҭарҵеит атәыла ахадара, аинтеллигенциа, ашколхәыҷқәа.

Баграт Шьынқәба ҳаҭырла дыргәаладыршәарц арахь иааит Аҳәынҭқарра Ахада ихаҭыԥуҩ Беслан Бигәаа, аԥыза-министр Владимир Делба, Жәлар Реизара-Апарламент Аиҳабы Лаша Ашәба, Аҳәынҭқарра Ахада Иусбарҭа анапхгаҩы Беслан Ешба, арҿиаратәи анаукатәи аинтеллигенцита ахаҭарнакцәа, Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла, ашәҟәхыҩҩцәа Рассоциациа алахәылацәа, апоет иуацәеи иҭахцәеи, аҟәатәи ашколқәа рҵаҩцәа. 

«Алитературатә критикцәа Баграт Уасил-иԥа "аԥсуа Пушкин" ҳәа ишьҭоуп. Баграт иаҳзынижьыз арҿиаратә беиара иаҳнаҭоит азин "Баграт Шьынқәба иепоха" ҳәа ҳҳәартә еиԥш. Иара инапы иҵигоз зегьы шедеврхон. Ирҿиарала Баграт Уасил-иԥа Шьынқәба аԥсуа литература аҩаӡара шьҭихуеит, уи ӡыригоит, ажәеи ахшыҩҵаки арифмеи ргармониа аԥҵо.  Шьынқәба ила иалагоит аԥснытәи алитературатә ренессанс. 60-тәи ашықәсқәа рзы Баграт Шьынқәба иҭижьит ажәеинраалақәа реизга  «Аԥхын» («Лето»), уи аҭҵааратә литература аҿы аԥсуа поезиа ареформа аетап ҳәа иашьҭоуп. Баграт Шьынқәба аԥсуа поезиа акыр ирбеет, иажәеинраалоу ароманқәа рахь аинтересс аиҭарҿиара илшеит», – ҳәа агәалашәаратә митинг аҿы дықәгыло иазгәеиҭеит ашәҟәыҩҩы, афилологиатә наукақәа рдоктор Владимир Занҭариа.

Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла ахантәаҩы Вахтанг Абхазоу, Баграт Шьынқәба  иԥсҭазаара зегьы аԥсуа жәлари алитературеи иазикит ҳәа иазгәеиҭеит:

«Баграт Шьынқәба иԥсҭазаара зегьы аԥсуа жәлар рымаҵ аура иазикит, уи иаԥиҵаз арҿиамҭақәа иԥсы шҭазгьы иара илитературатә баҟаны иҟалеит. Иара ирҿиамҭақәа зеиӷьаҟам ала ирныԥшуеит ажәлар рлахьынҵа, уи акультура, аԥсуара. Баграт Шьынқәба аиҭарҿиара илшеит аԥсуа литература, уи адунеитә ҩаӡара ахь ишьҭихит.  Еицырдыруа ароман «Ацынҵәарах» аҿы иара зыԥсадгьыл ааныжьны ихҵәаны атәым дгьыл ахь имцар ада ԥсыхәа змауз аублаа рхьааи ргәырҩеи ааирԥшит.  Уи асахьаркыратә хаҿсахьақәа рыла амҳаџьырра атрагедиа анализ аҟаҵара аҽазышәарақәа иреиуоуп. Баграт Шьынқәба ари арҿиамҭаҿы иааирԥшыз адраматә хҭысқәа реалла иҟаз ауаа ргәалашәарақәа, иҵабыргу аҭоурыхтә усшәҟәқәа рыла ишьаҭаркуп», – ҳәа иҳәеит Вахтанг Абхазоу.

Аҟәа. Лаҵарамза 12, 2025 шықәса. Аԥсныпресс. Аԥсны агәылацәа зегьы, Қырҭтәылагьы уахь иналаҵаны, ҭынч, иҭышәынтәаланы аизыҟазаашьақәа рыбжьаҵара иадгылоит, аха ихьыԥшым аҳәынҭқарра астатус аманы, ҳәа РИА Новости аинтервиу аҭо иазгәеиҭеит Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада Бадра Гәынба.  

«Ҳара ҳзы ихадоу – ҳгәылацәа зегьы, Қырҭтәылагьы уахь иналаҵаны, ҭынч, иҭышәынтәаланы рыцынхара. Аха убри аан, Қырҭтәылеи ҳареи агәылеимабзиаратә еизыҟазаашьақәа рыбжьаҵаразы уи анапхгара хымԥада еилыркаароуп рҿаԥхьа ишгылоу ихьыԥшым аҳәынҭқарра», – ҳәа иҳәеит Бадра Гәынба.

Аҟәа. Лаҵарамза 12, 2025 шықәса. Аԥсныпресс.  Шьамтәыла иҟоу Аԥсны Ацҳаражәҳәаҩ Муҳаммед Алии Шьамтәыла иреиҳау аҵареи аҭҵаарадыррақәеи рминистр Маруан Аль-Ҳалабии реиԥылара мҩаԥысит.

Шьамтәылатәи Арабтә Республикаҿы иҟоу аҷыдалкаатә Зинмчы змоу Аԥсны Аҳәынҭқарра Ацҳаражәҳәаҩ Муҳаммед Алии Шьамтәылатәи Арабтә Республикаҿы иреиҳау аҵареи аҭҵаарадыррақәеи рминистр, адоктор Маруан Аль-Ҳалабии аҩ-тәылак рыбжьара аҵаратәи аҭҵаарадырратәи усеицураҿ аизыҟазаашьақәеи Аԥснытәи Аҳәынҭқарратә университети Дамасктәи ауниверситети рыбжьара аусеицуразы Аиқәшаҳаҭра анапаҵаҩреи аҵак ду шрымоу ирылацәажәеит.

Аҟәа. Лаҵарамза 8, 2025 шықәса. Аԥсныпресс. Урыстәылатәи Афедерациа Афедералтә Еизара Афедерациа Ахеилак ахантәаҩы Валентина Матвиенко Аԥсны Жәлар Реизара-Апарламент Аиҳабы Лаша Ашәба Аџьынџьтәылатәи еибашьра Дуӡӡа аҿы Аиааира Амш инамаданы дидныҳәалеит.

Адныҳәалараҿы иазгәаҭоуп:

«Ҳаҭыр зқәу Лаша Ныгәзар-иԥа! Урыстәылатәи Афедерациа Афедералтә Еизара Афедерациа Ахеилак ахьӡала, хаҭала сара сыхьӡала Шәара аԥхьа шәнаргыланы шәколлегацәа зегьи сшәыдныҳәалоит Аџьынџьтәылатәи еибашьра Дуӡӡа аҿы Аиааира агара Амш 80-шықәса ахыҵра.  

Аҟәа. Лаҵарамза 9, 2025 шықәса. Аԥсныпресс. Аԥсны аԥыза-министр Владимир Делбеи Урыстәылатәи Афедерациа Анапхгара ахантәаҩы Михаил Мишустини Аџьынџьтәылатәи еибашьра аҿы Аиааира Амш 80-шықәса ахыҵра инамаданы адныҳәаларатә жәақәа еимырдеит.

Михаил Мишустин Владимир Делба иахь иҟаиҵаз адныҳәалара аҿы иазгәаҭоуп: Ҳаҭыр зқәу Владимир Валериан-иԥа, гәык-ԥсыкала ишәыдысныҳәалоит Аиааира Ду Амш 80-шықәса ахыҵра.

Ари аныҳәатә мшы азы ҳара ҳаҭырла иаҳгәалаҳаршәоит анацизм иаҿагыланы ахақәиҭреи ахьыԥшымреи зыхьчаз, еиҵагылараны иҟоу абиԥарақәа рзы аҭынч ԥсҭазаара аазгаз зегьы.

Агәра ганы сыҟоуп ҳаиашьаратә жәларқәа ирыбжьоу афашизм аҿагыларала иӡрыжәху аиҩызара аринахысгьы астратегиатә партниорреи аидгылареи рырӷәӷәара ишацхраало. Уи Урыстәылатәи Афедерациеи Аԥсны Аҳәынҭқарреи ринтересқәа ирықәшәоит.

Ҳыҭыр зқәу Владимир Валериан-иԥа, аҳәара ҟасҵоит Шәара шәахь, Аԥсны инхо аибашьра аветеранцәеи атыл аусзуҩцәеи зегьы сыхьӡала гәыкала иҟаҵоу агәабзиареи агәамчи аизҳазыӷьареи ашықәснҵыреи рзы азеиӷьашьарақәа сызрышәҭарц.

Аҟәа. Лаҵарамза 8, 2025 шықәса. Аԥсныпресс. Жәлар Реизара-Апарламент Аиҳабы Лаша Ашәба Аџьынџьтәылатәи еибашьра Дуӡӡа аветеран Елена Тимофеи-иԥҳа Вадзинскаиа Аиааира Амш 80-шықәса ахыҵра лыдиныҳәалеит.

Аҟәа. Лаҵарамза  8, 2025 шықәса. Аԥсныпресс. Аԥыза-министр Владимир Делба Аџьынџьтәылатәи еибашьра аветеран Мариа Косолапова Аџьынџьтәылатәи еибашьра аҿы Аиааира агара Амш лыдиныҳәалеит. 

Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада Бадра Гәынба ихьӡала иара адныҳәаларатә цҳамҭа, иара убас Аиааира Амш инамаданы аиубилетә ԥаратә ҳамҭа ланеишьеит.

«Агәадуреи ақьиареи рыла, зегьы реиҳа агәалашәарала игәылҭәаау Амш. Шәара ианшәаамҭаз еиҵагылараны иҟаз абиԥарақәа рзы акырӡа шәалшәыршеит, шәхы шәамеигӡеит урҭ рҭынч ԥсҭазааразы», – ҳәа иҳәеит Владимир Делба.

Аҟәа. Лаҵарамза 8, 2025 шықәса. Аԥсныпресс. Аԥыза-министр ихаҭыԥуаҩ Вараздат Миносиан Гагра араион Бзыԥҭа аҳаблан инхо 1941-1945шш. Аџьынџьтәылатәи еибашьра аветеран Аикарат Манукиан дидныҳәалеит.

Аветеран инапы иаркын Аҳәынҭқарра Ахада Аиааира Дуӡӡа Амш 80-шықәса ахыҵра инамаданы аветеранцәа ирзоуижьыз аиубилеитә ԥаратә ҳамҭа.

Аҟәа. Лаҵарамза 8, 2025 шықәса. Аԥсныпресс. Лаҵарамза 8 рзы иԥсы ҭазҭгьы 84 шықәса ихыҵуан иналукааша Аԥсны аҳәынҭқарратәии анаукатәи  аусзуҩ, аҭоурыхҭҵааҩы, еицырдыруа археолог, кавказҭҵааҩы, Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет адепутат, Аԥсны Анапхгара аԥыза-министр ихаҭыԥуаҩ, аорден "Ахьӡ-Аԥша" I аҩаӡара занашьоу Иури Николаи-иԥа Воронов (лаҵарамза 8, 1941 ш. – цәыббрамза 11, 1995 ш.).

Аҳәынҭқарра Ахада ихаҭыԥуаҩ Беслан Бигәаа, Аҳәынҭқарра Ахада Иусбарҭа анапхгаҩы Беслан Ешба, Аҟәа ақалақь ахада Ҭемыр Агрба, атәыла Анапхгара алахәылацәа, ауаажәларра рхаҭарнакцәа, аҵарауаҩ иуацәеи иҭынхацәеи, Иури Воронов ихьӡ зху Аҟәатәи абжьаратәи ашкол №3 аҵаҩцәа Аԥсны Аҳәынҭқарратә музеи аҿаԥхьа иҟоу аҵарауаҩ ибаҟа амҵан ашәҭ шьыҵәрақәа шьҭарҵеит.

***

Иналукааша аҵарауаҩ, кавказҭҵааҩы, аҭоурых наукақәа рдоктор, Ареспублика Аԥсны иналукааша аҳәынҭқарратә усзуҩ, аԥсуа жәлар рмилаҭ-хақәиҭратә қәԥара аԥызацәа иреиуаз Иури Николаи-иԥа Воронов диит 1941 шықәса, лаҵарамза 8 рзы шьҭрала иаамысҭцәаз аҭаацәараҿы, Ҵабал ақыҭан, Вороноваа ргәараҭа "Иасочка" аҟны. Ҵабалтәи абжьаратә школ аҿы аҵара иҵон, анаҩс далгеит аҟәатәи абжьаратә школ №3 (1960 ш). 1965 шықәсазы далгеит Ленинградтәи аҳәынҭқарратә университет аегиптолог изанааҭ иманы.

Иреиҳаӡоу аҵара иманы Аԥсныҟа дхынҳәуеит. Аусура далагоит Аԥсны акультура абаҟақәа рыхьчаразы Аусбарҭаҿ аҭҵаарадырратә усзуҩ еиҵбыс (1970ш.), атуризми аекскурсиақәеи рзы Ахеилак Хада анаукатә усзуҩ еиҳабыс аус иуан (1973 ш.). Иури Воронов аус иуан Д.Гәлиа ихьӡ зху аҭоурыхи, абызшәеи алитературеи Аԥснытәи ринститут аҭҵаарадырратә усзуҩ еиҳабыс (1981ш.), Аԥсны Аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа агуманитартә ҭҵаарақәа ринститут археологиа аҟәша аусзуҩ нагас (1993 ш.).

1991 иара депутатс далхын Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет ахь. Хәажәкырамза 1992 шықәса инаркны ԥхынҷкәын 1993 шықәсанӡа иара Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет аҿы ауаҩы изинқәеи жәларбжьартәи аизыҟазаашьақәеи рзы акомиссиа деиҳабын. 1993 шықәса рзы Аԥсны Аминистрцәа Рсовет ахада ихаҭыԥуаҩыс далхын, 1995 аԥыза-министр ихаҭыԥуаҩыс.

Иури Воронов дравторуп – 800 инареиҳаны аҭҵаарадырратәи апублицистикатәи астатиақәа, уахь иаҵанакуеит 30 монографиа. Иҟоуп макьана икьыԥхьым аҵарауаҩ иусумҭақәагьы.

Иури Николаи-иԥа Воронов Москватәи Аҳәынҭқарратә Университет аҿы «Аԥсны аҭоурыз ажәытәӡатәи аамҭақәа инадыркны заатәи ашәышықәсабжьара аҟынӡа» («История Абхазии с древнейших времен до раннего средневековья») атема ала акандидаттә диссертациа ихьчеит (1971 ш.), анаҩс «Мрагыларатәи Адгьылбжьарамшын аиха ашәышықәсазы (ҳера ҟалаанӡа VIII ашә.– зера азы VIII ашә. Иаҵанакуа абаҟақәа ринтерпритациеи рыхронологиеи рызҵаарақәа)) («Восточное Причерноморье в железном веке (вопросы хронологии и интерпретации памятников VIII в. до н. э. –в. н. э.)) атема ала Асовет Еидгыла Анаукақәа Ракадемиа археологиа Аинститут аҿы адоктортә диссертациа ихьчеит (1985 ш.).