Аҟәа. Жьҭаарамза 30, 2023 шықәса. Аԥсныпресс.  Арҭ амшқәа рзы Москва ақалақь аҿы имҩаԥысуеит есышықәса еиҿкаахо «Жәларбжьаратәи аҳазылхратә форум– 2023», уи аусура ахы аланархәуеит Аԥсны аҳәынҭқарратә ҳазылхратә Еилаы аделегациа. Аделегациа анапхгара аиҭоит Аҳәынҭқарратә ҳазылхратә Еилакы ахантаҩы актәи ихаҭыԥуаҩ Алиас Лабахәуа.

Афорум аусуратә программа иалоуп 12 тематикатә трек аҿы еидкылоу аусмҩаԥгатәқәа жәпакы. Урҭ жәларбжьаратәи алогистика атраформациеи атранспорттә коридорқәа рыҿиареи адәныҟаекономикатә усура адгылара аҭареи армариареи, адәныҟатәи ахәаахәҭра ацифровизциа, жәларбжьаратәи аусеицура, иара убас аҳазылхратә усхкы аҿы егьырҭ актуалра злоу азҵаарақаәа еиднакылоит.

Аҟәа. Жьҭаарамза 31, 2023 шықәса. Аԥсныпресс. Урыстәылатәи аидгьылуаа реиҿкаарақәа Аԥсни Урыстәылатәи Афедерациеи ринтересқәа рыхьчаразы рҽеидыркылароуп, ҳәа имҩаԥысыз астол гьежь «Аԥсны: иҿыцу агеополитикатә  ааԥхьарақәа» аҿы аҳәамҭа ҟалҵеит Аԥсны иқәынхо уыстәылатәи аидгьылуаа Рассоциациа ахантәаҩы, ареспублика аҿы Урыстәыла атәылауаа рзинқәа рыхьчаразы Ацентр анапхгаҩы Елена Жилинскаиа.

Ари аусмҩаԥгатә еиҿкаан Аԥсны асоциал-економикатә ҭҵаарақәа Рцентр ала. Адискуссиа рхы аладырхәит Аԥсны аҳәынҭқарратә шәарҭадара Ахеилак Амаӡаныҟәгаҩ Сергеи Шамба, Аҳәынҭқарра Ахада Иусбарҭа анапхгаҩы Абесалом Кәарҷиа, аҵарауаа, ауаажәларратә усзуҩцәа, амилаҭтә еилазаарақәа рхаҭарнакцәа.

Астол гьежь аҳәаақәа ирҭагӡаны абарҭ азҵаарақәа ирылацәажәеит:

– ҳаамҭазтәи аглобалтә геополитикатә еиҿагыларақәа (Карабах, Украина, Ааигәатәи Мрагылара) реилкаара;

– Аладатәи Кавкази Аԥсни ррегион азы урҭ ахҟьаԥҟьақәеи ашәарҭарақәеи ранализ/ахәшьара аҭара;  

–  иҿыцу адунеинхамҩатә система акофигурациа ашьақәгылара аамҭа азы агеополитикатә ааԥхьарақәа рзы иҟалар зылшо аҭакқәа.

Елена Жилинскаиа лықәгылара аҿы иҟоу аперспективақәа ииашаны ахәшьара рыҭаразы иахьа Аԥсны иарбан зинеиҟаратә еиҿкаара зныԥшуа адунеитә шьақәгылашьа  изыдгылоу аилкаара ахәҭаны иҟоуп ҳәа иазгәалҭеит.  

Аҟәа. Жьҭаарамза 31, 2023 шықәса. Аԥсныпресс. Аконтрабаҭ аҿагылареи аҳазылхратә зинеилагарақәа рыԥхьырҟәҟәаареи рзы аҟәша аусзуҩцәа  аҳазылхратә ԥыԥшырҭа «Ԥсоу» аҳазылхратә гәаҭара азона иахьаҵанакуа Аԥсны атәылауаҩ зыԥсҟы икыз автомашьына агәаҭара мҩаԥыргеит. Ари аусмҩаԥгатә аан амашьына аԥхьатәи ахәҭа аҿы ирыԥшааит  Аԥсны аҳазылхратә ҵакыра ахь алагаларазы аԥкрақәа шьақәыргылоу акриптовалиута арҳаразы 21 аппарати урҭ рыԥсахгахәҭақәеи  - 100 цырак рҟынӡа амҩангагақәа,  40 цыра афымца ԥшандагақәа, иара убас  11 адренажтә ӡхагалагақәа.

Аҟәа. Жьҭаарамза 31, 2023 шықәса. Аԥсныпресс.  Аԥсны аҩныҵҟатәи аусқәа рминистр Роберт Киут аҩныҵҟатәи аусқәа Русбарҭақәа аветеранцәа еидызкыло Краснодартәи арегионалтә еиҿкаара ахаҭарнакцәа дырԥылеит, ҳәа адырра ҟанаҵоит атәыла аҩныҵҟатәи аусқәа Рминистрра апресс-маҵзура.

Аветеранцәа ареспублика иаҭааит аҩганктәи аимадара аҳәаақәа рырҭбаара хықәыс иҟаҵаны.  

Аделегациа бзиала шәаабеит ҳәа раҳәо, аминистр Аԥсны аветеранцәа рызнеишьа иҷыдоу аҟазшьа аҵоуп ҳәа иазгәеиҭеит. Иара аҩныҵҟатәи аусқәа русбарҭақәа аветеранцәа аминистрра аусураҿы рлагала дууп, урҭ аусзуҩцәа разыҟаҵареи рҵареи, ауааԥсыра рыҩныҵҟа азинтә дыррақәа рыларҵәара, ауаажәларра рҿы азинхьчаратә усбарҭақәа рахь агәрагара ашьақәгылара, уҳәа иазку аусура активла рҽаладырхәуеит ҳәа иазгәеиҭеит.

Аҟәа. Жьҭаарамза 31, 2023 шықәса. Аԥсныпресс. Жьҭаарамза 29 рзы Аҟәа ақалақь аҿы пауерлифтинг азы Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахраҿагара мҩаԥысит.  Уи рхы аладырхәит Аҟәа ақалақь, Аҟәа араион, Урыстәыла рҟынтәи 29-ҩык аспортсменцәа, ҳәа адырра ҟанаҵоит Аԥсны аҿари аспорти русқәа рзы аҳәынҭқарратә Еилакы апресс-маҵзура.

Аҭыԥҳацәа рыбжьара, зыкапантә категориа 62,5 кьыла рҟынӡа инаӡо  рыбжьара, ахыхкеицлабра аҿы 195 кьыла рҟынӡа алҵшәара аарԥшны  актәи аҭыԥ аанылкылеит Амина Кьышьмариа.

Аҟәа. Жьҭаарамза 31, 2023 шықәса. Аԥсныпресс. Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада Аслан Бжьаниа Иусԥҟа ала Али Муҳаммад Шьамтәылатәи Арабтәи Ареспублика аҿы Аҷыдалкаатә зинмчы змоу Аԥсны Аҳәынҭқарра ацҳаражәҳәаҩыс дҟаҵоуп.

«Аԥсны Аҳәынҭқарра Аконституциа ахәҭаҷ 53, апункт 8 инақәыршәаны,  Али Муҳаммад Џьалал-иԥа Шьамтәылатәи Арабтәи Ареспублика аҿы Аҷыдалкаатә Зинмчы змоу Аԥсны ацҳаражәҳәаҩыс дҟаҵазааит», - ҳәа иаҳәоит жьҭаарамза 31, 2023 шықәсазы знапаҵыҩра мҩаԥысыз Аусԥҟа атекст. 

Аҟәа. Жьҭаарамза 30, 2023 шықәса. Аԥсныпресс. Жьҭаарамза 30 рзы  иԥсы ҭазҭгьы 85 шықәса ихыҵуан аҵарауаҩ-аҭоурыхҭҵааҩы, аетнолог, Г. А. Ӡиӡариа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа алауреат, Аԥсны зҽаԥсазтәыз акультура аусзуҩ, Аԥснытәи аҳәынҭқарратә Университет аапрофессор, Аԥсны Жәлар Реизара-Апарламент аҩбатәи ааԥхьара (1996–2002 шш.) адепутат Иури Аргәын (30.10.1938 - 04.07.2014 шш.).    

«Иу.Г.Аргәын амузеитә ус аҿиара, Аԥсны аҭоурых-культуратә ҭынха аиқәырхареи апопулиаризациеи рус аҿы илагала дууп. Еиуеиԥшым ашықәсқәа рзы Иу.Г.Аргәын Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи ареволиуциа ҟалаанӡатәи аамҭахәҭа аҟәша напхгара аиҭон, адиректор ихаҭыԥуаҩыс дыҟан, анаҩс амузеи анапхгаҩыс аус иуан. Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи аҿы аус аниуаз ашықәсқәа рзы иара иаԥшьгарала имҩаԥгахон жәлар рҟазара арҿиамҭақәа рцәыргақәҵақәа. Аҵарауаҩ Асовет Еидгыла ажәларқәа ретнографиа Ленинградтәи амузеи алархәны 1977 шықәсазы ацәыргақәҵа «Абхазы» еиҿикааит.

Иури Гудиса-иԥа амузеи аусзуҩцәа алархәны Аԥсны араионқәа рахь аплантә етнографиатә експедициақәа мҩаԥигон. Уи инапхгарала Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи аҿы  иҭрыжьуан амҩақәҵагақәа, амузеи аусзуҩцәа русумҭақәа  рҭыжьра еиҭахацыркын.

Иара убас, Иури Гәыдиса-иԥа Аргәын активла ауаажәларра-политикатә ԥсҭазаара ихы алаирхәуан: аҳәаанырцә иҟоу аџьынџьуаа акультуратә еимадара рыбжьаҵара азы Аԥснытәи аилазаара «Аԥсадгьыл» ахантәаҩыс дыҟан, Аԥсны Жәлар рфорум «Аидгылара» аԥхьагылаҩцәа дреиуан, Жәларбжьаратәи ачерқьесстә Ассоциациа алахәылас дыҟан, ауаажәларратә еиҿкаара «Ахеиқәырхара» аԥҵара аԥшьгаҩыс дыҟан.

1992–1993 шш. Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатәи еибашьраан Иу.Г.Аргәын  аидеологиатә фронт аҿы активла аусура мҩаԥигон. Иара дравторуп  - 6 монографиаки аԥсуаа рҭоурыхи ретнографиеи иазку 200 инареиҳаны анаукатә статиақәеи .

«Ауаҩы иаша изы игәалашәара лаша наунагӡа ҳгәаҵаҿы иаанхоит», – ҳәа иҩит Аԥсны аҳәынҭқарратә музеи адиректор Аркади Џьопуа  Феисбук аҟны идаҟьа аҿы.

*** Аргәын Иури Гәыдиса-иԥа  диит жьҭаарамза 3, 1938 шықәсазы Гәдоуҭа ақалақь аҿы.    

 1963 шықәсазы далгеит Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә Институт, анаҩс - Асовет Еидгыла Анаукақәа Ракадемиа аҟны иҟаз аетнографиа Аинститут аҟны аспирантура далгеит. Иара уааҵәҟьа «Бзыԥтәи аԥсуаа ҳаамҭазтәи ркультуреи рыбзазареи» атема ала адиссертациа ихьчеит.  

1963-1965 шш. – агазет «Советская Абхазия» аредакциа аҿы аус иуан.

1969 – 1991 шш. – Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи аҿы аус иуан (1969 -1973шш.), адиректорс (1974 – 1978шш.), ареволиуциа ҟалаанӡатәи аамҭахәҭа аҭоурых аҟәша аиҳабыс, анаҩс – аетнографиа аҟәша аиҳабыс (1989-1991шш.).

Аҟәа. Жьҭаарамза 30, 2023 шықәса. Аԥсныпресс. Жьҭаарамза 30 рзы Аԥсны Анаукақәа Ракадемиа Аботаникатә Институт аконференц-зал аҿы Анаука Амш азгәаҭара иазкны Аԥсны Анаукақәа Ракадемиа Азеиԥш еизара мҩаԥысит.

Амшхәаԥштә зҵаара хаданы иқәгылан Аԥсны Анаукақәа Ракадемиа апрезидент иалхра.

Аизара ааиртит Аԥсны Анаукақәа Ракадемиа апрезидент ихаҭыԥуаҩ, академик Сергеи Бебиа. Сергеи Бебиа еизаз зегьы анаука Амш рыдиныҳәалеит, аихьӡарақәа рзеиӷьаишьеит, анаҩс Аҳәынҭқарра Ахада Ихаҭыԥуаҩ Бадра Гәынба ажәа ииҭеит.

Бадра Гәынба академикцәа рныҳәамш рыдиныҳәалеит. Уи Аҳәынҭқарра Ахада Аслан Бжьаниа иааишьҭыз адныҳәаларатә цҳамҭа даԥхьеит.

«Ари амш аҽны, жьҭаарамза 30, 1997шықәсазы, Аԥсны Раԥхьатәи Ахада Владислав Арӡынба Аԥсны Анаукақәа Ракадемиа аԥҵара азы Аусԥҟа инапы аҵаиҩит.  Ари ашьаҿа аҿиараҩа иану ҳтәыла аҿы анаука шаҟа аҵак ду амоу ҳнарбеит. Иахьа рзанааҭтә ныҳәа азгәарҭоит анаука аусзуҩцәа, анаукатә процесс иадҳәалоу зегьы, адырра ҿыцқәа аԥызҵо зегьы. «Гәык-ԥсыкала ишәзеиӷьасшьоит агәабзиареи ақәҿиарақәеи, шәнапы злашәкуа аусқәа зегьы рҿы аманшәалара», – ҳәа ахәҭакахьала иазгәаҭоуп адныҳәалара аҿы.

Бадра Гәынба 2020–2022 шш. рзы анаука аусхкы аҿы Г. А. Ӡиӡариа ихьӡ зху Аԥсны Аҳәынҭқарратә премиа аиуразы аконкурс аҿы аиааира згаз адипломқәа ранеишьеит.  

Аконкурс аҿы аиааира ргеит:

Аӡынба Зураб Иосиф-иԥа – амонографиа «Колхида афлора акальцефильтә ендемикқәа» (Аҟәа, 2021 ш.); 

Адлеиба Џьулиетта Ианкәа-иԥҳа –амонографиа «Ажәеинраала астильтәии апоезиа-композициатә система». Ҩ-шәҟәыкны иҟоу (М., 2020);

Чыркба Виачеслав Андреи-иԥа –амонографиақәа «Аԥсни XIII–XV ашәышықәсақәа ирыҵанакуа италиатәи ақалақь-аҳәынҭқаррақәеи. Аизыҟазаашьақәа рочеркқәа» (СПб., 2020), «Жәларбжьаратәи азин аганахьала Ареспублика Аԥсны ахьыԥшымра» (Аҟәа, 2022 ш).

Анаҩс дықәгылеит Аԥсны Анаукақәа Ракадемиа апрезидент Зураб Џьапуа. Уи апрограмматә ажәахә ҟаиҵеит.  

Зураб Џьапуа иара изы ҳаҭыр дууп, иара убас ҭакԥхықәра дууп Аԥсны анаукақәа Ракадемиа анапхгараҭара аныҟәгара ҳәа иазгәеиҭеит.  

«Ари аҭакԥхықәра ишақәнагоу ала анагӡара, шәинтересқәа рыхьчара ҳтәыла аҿы анаука аинтересқәа рыхьчара сылшоу исылымшоу атәы шәара зеиӷьаҟам ала ишәдыруеит ҳәа сгәы иаанагоит. Акызаҵәык, исҳәарц исҭаху, исылшоз зегьы гәык-ԥсыкала иҟасҵон», – ҳәа иҳәеит иара. Анаҩс уи Академиа аусура аспектқәак дырзааҭгылеит.  

«Атәыла анаукатә потенциал Аԥсны ԥхьаҟатәи аԥеиԥш зыдҳәалоу амилаҭтә мазара аҳасабала уахәаԥшуазар, анаука адгылара аҭара хадара злоу аҳәынҭқарратә хыдҵаны иҟоуп ҳәа исыԥхьаӡоит. Жәаҳәарада, аҳәынҭқарра аҿиара аперспектива анаиуо убасҟан ауп, анаукеи атехнологиақәеи рыҿиара астратегиа  амилаҭтә шәарҭадара астратегиеи ҩаӡарак аҟны ианыҟало ашьҭахь… Академиа анаука академиатә сектор акадртә потенциал ала аиқәыршәара алнаршароуп. Араҟа Академиеи Аҳәынҭқарратә Университети русеицура адагьы, акадырқәа разыҟаҵара  ахатәы системагьы аҿиара хымԥадатәны иҟоуп. Раԥхьаӡа иргыланы уи абжьаратәи ашкол, ауниверситет, аспирантура еффективла аус рыцура  ашьаҭала академиатә аспирантура апозициақәа рырӷәӷәарала акадрқәа разыҟаҵаразы ахатәы система аҿиара ахәҭаны иҟоуп», – ҳәа иҳәеит Зураб Џьапуа.

Уи иажәқәа рыла, акыр зҵазкуа зҵаараны иҟоуп аҵарауаа ахылаԥшра рыҭара, Аԥсны аҵарауаа – атәыла аинтеллектуалтә елита ринтересқәа рыхьчара.

«Даара акыр аҵанакуеит, актуалра алоуп ҳәа исыԥхьаӡоит ҳреспублика анапхгареи анаукақәа Ракадемиеи рганахьала Аԥсны аҵарауаҩ истатуси исоциалтә гарантиақәеи разхәыцра алыршара. Уи азы ҳара «Аԥсны анаукақәа Ракадемиа азы» азакәан апроект аус адулара мҩаԥаагеит.  Анаукатә усзуҩцәа, ҳинститутқәа русзуҩцәа рфинанстәра аизырҳара хымԥадатәиуп, Академиа аинститутқәа рбиуџьеттә финанстәра аизырҳара азы инацҵаны афинанстә хыҵхырҭақәа рыԥшаара, агрантқәа раҳасабалагьы уахь иналаҵаны, аиҳарак анаукатә ҿар рзы, аҳәынҭқарратә усбарҭақәа, аминистррақәа, ахылаԥшырҭақәа, абизнес ахаҭарнакцәа еффективла аус рыцура аҩаӡара ашьҭыхра алыршатәуп.  

Сара сгәаанагарала, анаука аҿиара аиҿкаареи уи афинанстәреи рзы ахатәы активқәа, ҳәарада, аминистрцәа Реилазаара ақәшаҳаҭрала, ихшыҩркны ахархәара аҭара хымԥадатәиуп», –  ҳәа иҳәеит иара.

Зураб Џьапуа Академиа адәныҟатәи аимадарақәа рҳәаақәа арҭбаара хымԥадатәиуп ҳәа иазгәеиҭеит.

«Жәларбжьаратәи аусеицура аганахьала ҳара ҳ-Академиа анаукатә дипломатиа  егьырҭ аҳәынҭқаррақәа рымадара аҿиара аҿы   аҳәынҭқарратә дипломатиа иацхрааларц азы аҟаҵара ҳҽазаҳшәозароуп», – ҳәа иҳәеит Зурад Џьапуа.

Зураб Џьапуа иажәахә аҿы иара убас Аԥсны анаукақәа Ракадемиа анаука-ҭыжьратә усура анаука аҿиараҿы акыр зҵазкуа ароль шынанагӡо азгәеиҭеит. «Анаука апозициақәа рырӷәӷәарала, аҳәынҭқарра иӷәӷәоу аекономикеи аперспектива аҿы ихьыԥшым аҿиареи рышьаҭа шьақәнаргылоит»,– ҳәа инаҵшьны иазгәеиҭеит Зураб Џьапуа.

Аԥсны анаукақәа Ракадемиа аекологиа Аинститут адиректор Роман Дбар, анаука Амш –ари анаукатә еилазаараҿы иҟоу апроблемақәа ҷыдала ахшыҩзышьҭра анарҭо амш ауп ҳәа иазгәеиҭеит.

«Анаука – ауаҩы иусура иуадаҩу аформақәа ируакуп, уи хыԥхьаӡарала ирацәам, адырра амазаара адагьы, адырра ҿыцқәа рыԥшаара зылшо ауаа ирыдҳәалоуп. Зегьы шьахәла ирдыруеит анаука ада аҳәынҭқарра аҿы аума, ауаажәларра рыҩныҵҟа аума изеиԥшразаалак аҿиара шыҟамло. Иахьа иҳамоу аҭагылазаашьа иаҿырԥшны иаҳҳәозар, ҳара иҳамоуп идуӡӡоу анаукатә ҭынха –  адунеи аҳәынҭқарра дуқәагьы злалаҽхәартә иҟоу аинститут. Ҳара ари аҭынха шьахә ҳҭоурых иуадаҩӡоу апериод азы иҳауит», -ҳәа иҳәеит Роман Дбар.

Анаҩс дықәгылеит аҭоурыхҭҵааратә наукақәа рдоктор, Урыстәылатәи Анауақәа Ракадемиа антрапологиеи аетнологиеи Ринститут Кавказ аҟәша анаукатә усзуҩ, Аԥсны анаукақәа Ракадемиа алахәыла-акорреспондент Иури Анчабаӡе. Уи иқәгылараҿы аԥснытәи анаука аҿиареи уи ԥхьаҟатәи аԥеиԥши ҷыдала дырзааҭгылеит.

Аҟәа. Жьҭаарамза 30, 2023 шықәса. Аԥсныпресс. Аԥсны акультура аминистр Даур Ақаҩба ителеграмм-канал аҿы иахьа инаркны иара Аԥсны акультура аминистр имаҵураҭыԥ шааинижьуа азы аҳәамҭа ҟаиҵеит.

«Сара ас еиԥш аӡбамҭа сыдыскылеит даҽа усурак ахь сыиасра инамаданы. Аминистр имаҵураҭыԥ аҿы сусура аамҭа иалагӡаны ҳара иҳалҳаршаз маҷӡам, аус еицызуаз доусы рыхшыҩи рымчи еилаҵаны аинтерес зҵоу амҩа ду ҳанысит.  Ари иухамышҭуа, аинтерес зҵоу апроектқәа, аимадара ҿыцқәа рыбжьаҵара, есымша адырра ҿыцқәа рырҳара, уҳәа рыла игәылҭәааз аԥышәа акәын», - ҳәа иҩит Даур Ақаҩба.

Аҟәа. Жьҭаарамза 30, 2023 шықәса. Аԥсныпресс.  Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада Аслан Бжьаниа иҭижьыз Аусԥҟала Ақаҩба Даур Вадим-иԥа Аԥсны акультура аминистр имаҵураҭыԥ аҟынтәи ихы дақәиҭтәуп.