Аҟәа. Нанҳәамза 15, 2024 шықәса. Аԥсныпресс. 24 шықәса раԥхьа, нанҳәамза 15, 2000 шықәса рзы, ахәылбыҽха, асааҭ жәеиза рыбжа инарзынаԥшуа, аҟәатәи 14-тәи ашкол азааигәара иашьҭахь ала иеихсны дыршьит иалукааша ауаажәларратәии аполитикатәии аусзуҩ, азиндырҩы, азинхьчаҩ Зураб Ачба. Ауашьра ҟазҵази уи еиҿызкаази рхаҭарақәа макьана ишьақәыргылам. Есышықәса, ари амш аҽны, ахәылбыҽха, 22 сааҭи 30 минуҭи рзы Зураб Ачба дахьҭархаз аҭыԥ аҿы еизоит уи иуацәеи иҭынхацәеи иҩызцәеи, даздыруаз, дызгәалашәо зегьы. Урҭ Зураб Ачба игәалашәара аҳаҭыр азы ацәашьқәа адыркуеит, ашәҭ шьыҵәрақәа шьҭарҵоит.

Ачба Зураб Константин-иԥа (жәабранмза 23, 1950 шықәса – нанҳәамза 15 2000 шықәса) Аԥсны ауаажәларратәии аполитикатәи аусзуҩ, Ареспублика Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет – Апарламент адепутат  (1991-1996 шш.). Зураб Ачба диит жәабранмза 23, 1950 шықәсазы, Аԥсны аҳҭнықалақь аҟны, далгеит Н. Лакоба ихьӡ зху аҟәатәи ажәабатәи абжьаратәи ашкол, анаҩс 1967 шықәсазы азиндырратә ҵара иоуит Москватәи аҳәынҭқарратә Университет (МГУ) аҟны.

Москватәи Аҳәынҭқарратә Университет (МГУ) даналга ашьҭахь Аԥсны екиуеиԥшым аиҿкаарақәа рҿы аиуристконсулс аус иуан. 1989 шықәса инаркы Зураб Ачба Аԥсны Жәлар Рфорум ахантәаҩы ихаҭыԥуаҩыс дыҟан. 1991-1996 шықәсақәа рзы Аԥсны Жәлар реизара адепутатс дыҟан. Аԥсны аҭоурых аҿы ираԥхьатәииз, наҟ-наҟ «ахьтәы» Парламент ҳәа ахьӡ зхылаз абри ааԥхьара адепутатцәа Аԥсны аҳәынҭқарра шьаҭас иаиуз, илахьынҵаӡбагаз адокументқәа акыр рыдыркылеит.  Аоратор хазына, аполемист,  Зураб Ачба 1992-1993 шш. аибашьра  ҟалаанӡа  аԥсуа-қырҭуатә диалог активла ихы алаирхәан.  1991-1996 шш. – Ареспублика Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет-Апарламент адепутат.

1992-1993 шықәсқәа рзтәи Аԥсны Жәлар рџьынџьтәылатә еибашьраан Зураб Ачба ҳтәыла ахаҭарнакыс аус иуан. Урыстәылтәи ақалақьқәа дырҭаауан, уаҟа аполитикцәеи ажурналистцәеи дырԥылон, Аԥсны имҩаԥысуаз ахҭысқәа рзы иҵабыргу аинформациа аларҵәара иҽазишәон, Аԥсны иахаԥаны иҟаз аинформациатә блокада аԥихырц.

Аҟәа. Нанҳәамза 15, 2024 шықәса. Аԥсныпресс. Аԥснынтәи Донсбасҟа идәықәҵаз агуманитартә еидара Курсктәи аоблат ахь, аинтермилаҭтә баталион «Пиатнашка» ахьыҟоу аҭыԥ ахь ирышьҭит, ҳәа адырра ҟанаҵоит Аԥсны Иҷыдоу аҭагылазаашьақәа рзы Аминистрра апресс-маҵзура.  

Аԥсны иҷыдоу аҭагылазаашьақәа рминистр, Урыстәылатәи Афедерациа иҿыцу арегионқәа рымадара азы Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада аҷыдалкаатә зинмчы змоу ихаҭарнак, аинрал-леитенант Лев Кәыҵниа иажәқәа рыла, ас еиԥш аӡбамҭа адкылара агуманитартә еидара амҩа иқәнаҵы аоперативтә режим ала имҩаԥгахеит.

Аҟәа. Нанҳәамза 15, 2024 шықәса. Аԥсныпресс. Аԥсны Жәлар Реизара – Апарламент Аиҳабы   Ашәба                                           Лаша  Хатәгәаԥхаралатәи аибашьҩы имш азы адныҳәалара ҟаиҵеит.

Адныҳәалараҟны иҳәоуп:

«Ҳаҭыр зқәу ҳашьцәа, хатәгәаԥхаралатәи аибашьцәа - 1992–1993 шш. Аԥсны Аџьынџьтәылатә еибашьра аветеранцәа!

Ҳаҭыр зқәу ҳауаажәлар! 

Хатәгәаԥхаралатәи аибашьҩы имш – аԥсуа дгьыл аӷа данақәлаз иарӷьажәҩаны иҳадгылаз ҳашьцәа, ҳҩызцәа рыхьӡала иаԥҵоу, ҳара ҳзы ҷыдала аҵак ду амоуп. 

Аҟәа. Нанҳәамза 15, 2024 шықәса. Аԥсныпресс. Нанҳәамза 15 рзы Аԥсны Афырхацәа Арзамеҭ Ҭарба ихьӡ зху аԥкьаҭмпыл азы Ареспубликатә школ аҿы иалагеит Аԥсны Афырхацәа Арзамеҭ Ҭарбеи Салыбеи Арӡынбеи ргәалашәара иазку аԥкьаҭмпыл азы Иаарту атурнир, ҳәа адырра ҟанаҵоит Аԥсны аҿари аспорти русқәа рзы Аҳәынҭқарратә Еилакы.

Атурнир аартра аҿы уи алахәылацәа ирыдныҳәалеит Аԥсны аҿари аспорти русқа рзы Аҳәынҭқарратә Еилакы ахантәаҩы ихаҭыԥуаҩ Беслан Карчаа, Аԥсны аԥкьаҭмпыл Афедерациа апрезидент Ҭамаз Абӷаџьааи Арзамеҭ Ҭарба иан Гәыли Кьычбеи.

«Ари атурнир 1995 шықәса раахыс есышықәса имҩаԥыргоит. Ари акорт аҿы, шәара иахьа шаҟа шәхыҵуа аҟара анихыҵуаз испорттә мҩа данылеит Арзамеҭ. Аха, рыцҳарас иҟалаз, аибашьра уи иԥсҭазаареи игәҭакқәеи ҿыхнаҵәеит. Иҟалар ҟалап, ус иҟамлазҭгьы, иаргьы иахьа аспорттә ҩаӡарақәак рҟынӡа анаӡара илшазҭгьы», - ҳәа иазгәалҭеит Гәыли Кьычба.

Аҟәа. Нанҳәамза 15, 2024 шықәса. Аԥсныпресс. С.Дбар ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатәи еибашьра амузеи аҿы Хатәгәаԥхарала еибашьуаз Рымш иазкны иаатит архивтә фотосахьақәа рцәыргақәҵа.

Ацәыргақәҵа даҭааит Аҳәынҭқарра Ахада Аслан Бжьаниа.

Аекспозициа иалалеит  304 фотосахьа, урҭ рыхьынтә 108 раԥхьаӡа акәны ицәыргақәҵахоит Хатәгәаԥхарала еибашьуаз рфотосахьақәа амузеи иарҭеит Фаина Матуа, Гәыли Кьычба, Емма Ермолова, Алина Ачба, Иавуз Кәаӡба, Лиалиа Чамагәуа,  Валери Аршба.

Аҟәа. Нанҳәамза 15, 2024 шықәса. Аԥсныпресс.   Аԥсны афымцамч усхкы аҿы ишьақәгылаз аҭагылазаашьеи ҭагалан-аӡынтәи аамҭахәҭа азы азԥхьагәаҭарақәеи ирызкын аԥыза-министр Алеқсандр Анқәаб имҩаԥигаз аилатәара, ҳәа адырра ҟанаҵоит Аминистрцәа Реилазаара апресс-маҵзура.  

Егрытәи Аӡфымцатә станциа адиректор Хада Леван Мебониа астанциа аҿы иҟоу аҭагылазаашьа азы адырра ҟаиҵеит, иара убас   афымцамҩангагатә нхамҩа аиҳарак ақәыӷәӷәара аныҟоу аамҭақәа рзы афымцамч азымхара  ахарҭәааразы иҟаҵатәу аганахьала игәаанагара иҳәеит. Аилатәара аҿы ирылацәажәеит Егрытәи аӡфымцатә Станциа акомплекс иаанашьҭуа афымцамч ашәагаақәа, аужьҭратә инфраструктура аҭагылазаашьа иадҳәалу азҵаарақәа, иара убас    2024 шықәса аҩбатәи азбжазы афымцамч ахархәара ашәагаақәеи адефицити рзы азԥхьагәаҭарақәа ҟаҵан.

Аҟәа. Нанҳәамза 15, 2024 шықәса. Аԥсныпресс. Иахьа Аԥсны иазгәарҭоит Хатәгәаԥхарала еибашьуаз Рымш. Ари амш инамаданы агәалашәаратә усмҩаԥгатәқәа мҩаԥысуеит 1992 – 1993 шш. Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатәи еибашьраан Кавказ ашьхарыуа жәларқәа Рконфедерациа аштаб ахьыҟаз ақалақь-фырхаҵа Гәдоуҭа .  

Аҟәа. Нанҳәамза 15, 2024 шықәса. Аԥсныпресс.  Есышықәса нанҳәамза 15 рзы Аԥсны иазгәарҭоит хатәгәаԥхарала еибашьуаз Рымш. Ишдыру еиԥш,  Аԥсны Аџьынџьтәылатә еибашьра иалагеит 1992 шықәса, нанҳәамза 14 рзы, адырҩаҽныҵәҟьа Нхыҵ-Кавказтәи Ареспубликақәа рҟынтә ҳтәыла иаҭааит  раԥхьатәи хатәгәаԥхарала еибашьуаз арԥарцәа ргәыԥ.

Ари амш аҽны 1992 – 1993 шш. Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатәи еибашьраан Кавказ ашьхарыуа жәларқәа Рконфедерациа аштаб ахьыҟаз ақалақь-фырхаҵа Гәдоуҭа агәалашәаратә усмҩаԥгатәқәа мҩаԥгахоит:

Асааҭ 10:00 рзы – хатәгәаԥхарала еибашьуаз рбаҟа амҵан ашәҭ шьыҵәрақәа рышьҭаҵара ацеремониа мҩаԥысуеит;

Асааҭ 10:30 рзы – Р. Аультура Аҩны аҿы аныҳәатә еизара мҩаԥгахоит;

Асааҭ 11:00 рзы – Р.Дасаниа ихьӡ зху акультура Аҩны аҿы аныҳәатә концерт мҩаԥгахоит;

Асааҭ 12:30 рзы – С.П.Дбар ихьӡ зху Арратә Ахьӡ-Аԥша амузеи аҭаара.

Аҟәа. Нанҳәамза 14, 2024 шықәса. Аԥсныпресс.  Нанҳәамза 14 рзы – Аԥсадгьыл ахьчаҩцәа ргәалашәара Амш азгәарҭоит. Аԥсны араионқәеи ақалақьқәеи зегьы рҿы 1992-1993 шш. Аџьынџьтәылатәи еибашьра аҿы иҭахаз рбаҟақәеи рҳаҭгәынқәеи ирҭаауеит, урҭ рымҵан ашәҭ шьыҵәрақәа шьҭарҵоит. 32 шықәса раԥхьа, нанҳәамза 14, 1992 шықәсазы, Аԥсны атерриториа иалалеит Қырҭтәыла Аҳәынҭқарратә Совет архәҭақәа.

Қарҭ ирыӡбеит Аԥсныҟа архәҭақәа аларгаларц. Официалтә мзызқәас иарбан Звиади идгылаҩцәа рыла иаанкылаз Қырҭтәыла аҩныҵҟатәи аусқәа рминистр  Роман Гвенцаӡе ихы ақәиҭтәреи, азвидистцәа рҟынтә аихамҩа ахьчареи. Усҟан ари аихамҩа мацарала акәын Урыстәылеи Ермантәылеи рыбжьара аидара амҩангара зламҩаԥысуаз. Нанҳәа 11, 1992 шықәсазы азвиадистцәа Жәыргьыҭҟа аиҿцәажәарақәа рзы иааз даҽа жәаҩаҩык Қырҭтәыла аполитикатә усзуҩцәа ҭҟәаны иргоит. Усҟан ажәабжь гәарарҵеит урҭ Аԥсны аҵакырадгьыл аҿы иаанкыланы ирымоуп ҳәа, аха уи ҵабыргымызт. Уи анаҩс Аԥсны аганахьала бџьаршьҭыхлатәи агрессиа ахь икылнагеит. Қарҭ хықәкыс иаман Аԥсны ҩаԥхьа анапаҿы аагара, убри аан Аԥсны аиҳабыра азықәԥон Қырҭтәылатәи ССР иаланаҵы  Аԥсны автономиатә зинқәа рырҭбаара.

Аибашьра аналагоз аҽны, нанҳәамза 14, 1992 шықәсазы Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет аилатәараҿы иазԥхьагәаҭаны иҟан аҩ-республикак рыбжьара афедеративтә еизыҟазаашьақәа рыбжьаҵара азҵаара алацәажәара. Азиндырратә наукақәа рдоктор Тарас Шамба еиқәиршәаз «Ареспублика Аԥсни Ареспублика Қырҭтәылеи рыбжьара аизыҟазаашьақәа рышьаҭақәа рзы Аиқәшаҳаҭра» апроект алацәажәара азԥхьагәаҭан.  Аха уи зыҟамлаӡеит, ари асессиа еиԥырҟьан ақырҭқәа атәыла ралалара иахҟьаны. Қырҭтәыла анапхгара Қырҭтәылеи Аԥсни  рыбжьара аизыҟазаашьақәа рыпроблема аӡбаразы арратә мҩа алнахит.   Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет Қырҭтәыла Аҳәынҭқарратә Совет имҩаԥнагоз ауснагӡатәқәа «азыҟаҵара бзиа змоу, Аԥсны атерриториа ампыҵахара хықәкыс измоу аоперациа» аҳасабала иаднакылеит. Аԥсны аоккупациа рхы аладырхәит ҩ-нызықь-ҩык инарзынаԥшуа «агвардеиццәа», 58 цыра рҟынӡа акәалӡтәы техника, хыԥхьаӡара рацәала артиллериатә шьақәгылагақәа (ареактивтә агәыцә рацәа змоу ашьақәгылагақәа «Град», «Ураган» уахь иналаҵаны). «Меч» ҳәа акодтә хьӡы змаз Аԥсны аоккупациа иазкыз аплан  Қырҭтәыла Еиду Амилаҭқәа Реиҩызара ахь ианрыдыркыла ашьҭахь ҩымчыбжь ааҵуаны имҩаԥган. Е. Шеварднаӡе  ишьақәиргылаз ари аплан атәы рдыруан Борис Ельцин дызхагылаз Урыстәыла иреиҳаӡру анапхгара алахәылацәа, урҭ роуп заанаҵы уи азы аквотақәа азоужьрала Қырҭтәыла бџьарла аиқәыршәара алзыршаз.  

Аибашьра раԥхьатәи амш Азы Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет ахантәаҩы Владислав Арӡынба ателехәаԥшрала аԥсуа жәлар рахь ааԥхьара ҟаиҵеит аӷацәа аҿагылара рыҭатәуп ҳәа. Ареспублика Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет Апрезидиум ақәҵарала атәылаҿы азеиԥш мобилизациа рылаҳәан, 18 шықәса инаркны 40 шықәса рҟынӡа зхыҵуа ахацәа рыбжьара, абџьар Аԥсны аҩныҵҟатәи архәҭақәа рполк ахь аиагареи рзы адҵа ҟаҵан.

** Ареспублика Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет Апрезидиум Ақәҵара

 «Атәылаҿы 18 шықәса инаркны 40 шықәса рҟынӡа зхыҵуа ахацәа рыбжьара азеиԥш мобилизациа рылаҳәареи абџьар Аԥсны аҩныҵҟатәи архәҭақәа рполк ахь аиагареи рзы» Ақәҵара.   Қырҭтәыла Аҳәынҭқарратә Совет архәҭақәа Аԥсны атерриториа алалареи, Ареспублика Аԥсны асуверенитети Аԥсны ауааԥсыра рыԥсҭазаареи  ашәарҭара аҭаргылареи инарымаданы,  Ареспублика Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет Апрезидиум атәылаҿы 18 шықәса инаркны 40 шықәса рҟынӡа зхыҵуа ахацәа рыбжьара азеиԥш мобилизациа рылаҳәареи абџьар Аԥсны Аҩныҵҟатәи Архәҭақәа рполк ахь аиагареи рзы азыӡба аднакылеит. Аҩныҵҟатәи Архәҭақәа рполк акомандаҟаҵаҩ адҵа иҭоуп аполк аҩныҵҟа  хәышә-хәышә ҩык рыла ишьақәгылоу абаталионқәа хәба реиҿкаара.   Нанҳәамза 14, 1992 шықәса. Ареспублика Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет Ахантәаҩы В. Г. Арӡынба.          

Иалагеит 413 мши ҵхи ицоз, аԥсуаа рықәхра хықәкыс измаз ишьаарҵәырахаз аибашьра. Уи цәыббрамза 30 рзы аԥсуа жәлар иргаз аиааирала ихыркәшахеит. 1993 шықәса цәыббра 30 рзы аԥсуа ар атәыла аҵакырадгьыл зегь рнапаҿы иааргеит, Қырҭтәыла Аҳәынҭсовет аибашьцәа Аԥсны иалцан. Убри инаркны Аԥсны Аҳәынҭқарра зхы иақәиҭу, ахьыԥшымра нагӡа змоу ҳәынҭқаррак аҳасабала иқәгылеит. Аҭоурыхтә наукақәа ркандидат, апоковник Валикәа Пачлиа  (20.11.1945 - 20.04.2021 шш.)  ишәҟәы «Аԥсуа-қырҭуатә еибашьра (1992 - 1993 шш.) аҿы арратә хҭысқәа. Адокументқәеи аматериалқәеи. («Боевые действия в грузино-абхазской войне (1992 – 1993 гг.). Документы и материалы» ) аԥхьажәа аҿы иҟаиҵо адыррақәа рыла, «Иааизакны, аԥсуа-қырҭуа еибашьра аҿы аԥсуаа рганахьала рхы аладырхәит 18 150 - ҩык. Урҭ рахьынтә: аибашьратә хҭысқәа ирылахәын - 13 970 – ҩык, атылтә маҵзурақәа рҿы - 4 180-ҩык. Хатәгәаԥхарала еибашьра иааз рхыԥхьаӡара - 2 310 – ҩык рҟынӡа инаӡон. Еиуеиԥшым афронтқәа рҿы еибашьуаз рхыԥхьаӡара:  Гәымсҭатәи афронт аҿы - 12 520-ҩык. Мрагыларатәи афронт аҿы - 5 630-ҩык. Гагратәи афронт аҿы- 1 600-ҩык. (афронт ыҟан 1,5 мзы ирылагӡаны). Аибашьра аҿы еиуеиԥшым ахәрақәа зауз рхыԥхьаӡара – 7 нызықь ҩык рҟынӡа инаӡоит. Иҭахаз ауаа - 2-нызықьҩык рҟынӡа инаӡоит».     ___ *

___

Нанҳәамза 14, 1992 шықәса рзы Ареспублика Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет ахантәаҩы Владислав Арӡынба ажәлар рахь ааԥхьара ҟаиҵеит: 

«Сыуаажәлар, шәхаҵкы! Дарбанзаалак ҳтәыла иқәынхо зегь шәахь схы нарханы исҳәоит. Аҵыхәтәантәи ахҭысқәа иаҳдырбеит Ҳаԥсадгьыл аҟазаареи аҟамзаареи ишрыбжьагылоу. Ҳаԥсадгьыл иақәлеит бџьарла еиқәных иҟоу Қырҭтәыла Аҳәынҭсовет архәҭақәа. Урҭ реилазаара аиҳарак ҳадгьыл аҿы ауаҩшьреи аимҵәареи   иашьҭоу ацәгьоуцәа рыла ишьақәгылоуп. Аха Аԥсны хәыҷы аҿы ас еиԥш агьангьашразы ҵаҵӷәы ыҟамызт иагьыҟам иахьагьы. Ҳара ҭынч ҳаҩны ҳанхон, аӡәгьы ҳаиԥырхагамызт, ииашоуп аимак–аиҿакқәагьы аҭыԥ роулон, ауадаҩрақәагьы ҟалалон. Аха ҳара урҭ ҭынч мҩала аӡбара ҳҽазаҳшәон. Иџьоушьаратәы иҟам Қырҭтәылеи Аԥсни реизыҟазаашьақәа рырҿиара азы иҟаҳҵаз ажәалагала. Урыстәылатәи Афедерациа аҿы афедералтә еиқәшаҳаҭра анаԥҵаз, анапаҵыҩра анымҩаԥгаз аӡәыр аибашьра далагама? Мап! Ажәларқәа аилибакаара ԥшааны анаҩс анхареи аҿиареи рымҩа ианылеит. Ҳара ажәалагала ҟаҳҵеит ҭынч мҩала ҳаизыҟазаашьақәа ирыдҳәалоу азҵаарақәа зегь ҳаӡбарц, аха дара атанкқәеи абзарбзанқәеи, ашьрақәеи, арҳәрақәеи рыла аҭак ҟарҵеит. Уи уажәы Қырҭтәыла анапхгара иахагылоу рхаҿы аанарԥшуеит. Уи шьҭа абжьааԥны ишыҟанаҵалоз еиԥш аҿагәыбзыӷрала иаҵәахӡом. Асабрада бааԥсы аҿыхуп. Қарҭ ақалақьи Қырҭтәыла егьырҭ арегионқәеи рҿы иҟалаз ахҭысқәа раан ақырҭцәа ршьакаҭәара, Гыртәыла агырцәа рышьра, Уаԥстәыла ауаԥсаа рҭархара,  абар шьҭа урҭ ирыцлеит акыр амыҟәмабарақәа зхызгахьоу Ҳаԥсадгьыл ауаԥсыра зегьы. Уи азы ахара зду атәыла уажәтәи анапхгара ауп.   Сара ҿыӷәӷәала исҳәар сылшоит иахьа Аԥсны зҭагылоу аҭагылазаашьа уадаҩ атәы адунеи аҿы ишырдыруа.  Адунеи аҿы ари агәымбылџьбаратә акциа ӷәӷәала иақәыӡбоит, убас ала ҳара аморалтәи аматериалтәи адгылара ҳақәгәыӷыр алшоит. Ииашоуп, имариаӡам уи алацәажәара уажәы, абарҭ ажәақәа анысҳәо аамҭазы иҟалар ҟалап шәыҩны ақәылара, аимҵәара, ауаа рыларҟәра мҩаԥысуазар! Ауаҩы иԥсҭазаара аиқәырхаразы дзықәгәыӷуа  аныҟам аамҭа хьанҭа ҳҭагылоуп. Аха сеилышәкаа, саргьы акыр исцәыуадаҩуп иахьатәи аҭагылазаашьа, аха агәра ганы сыҟоуп иахәҭоу адгылара шҳауо. Иахьатәи амш инаркны аҭынч уааԥсыра ирылахысуа аҳаиплан аума, аҵәиԥрыга аума, иаразнак илашьҭхоит...     Абри аҩыза аҭагылазаашьаан ҳара аӡәк иеиԥш иԥшьоу Ҳаԥсадгьыл ахьчаразы ҳгылароуп! Сара сгәра ганы сыҟоуп ари иуадаҩу аамҭа лыԥхала ҳшалҵуа, аԥсреи арыцҳареи Аԥсны иазаазгаз, Қырҭтәылеи Аԥсни ажәларқәа рыбжьара аиӷара рыбжьазҵаз хымԥада рхьырхәра шҳалшо,  ҳшыриааиуа!» Нанҳәамза 14, 1992 шықәса. Ареспублика Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет Ахантәаҩы В.Г.Арӡынба.   (Аизга «Аԥсуа-қырҭуатә еибашьра (1992 - 1993 шш.) аҿы арратә хҭысқәа. Адокументқәеи аматериалқәеи. Атом 1. Аҟәа. 2019 ш.) («Боевые действия в грузино-абхазской войне. Документы и материалы. Том 1. Сухум, 2019 г»).

1992 – 1993шш. Аԥсны жәлар рџьынџьтәылатәи еибашьра ахроника. 

Нанҳәамза 14, 1992 шықәса  – Қырҭтәыла Аҳәынҭқарратә Совет архәҭақәа Звиади идгылаҩцәа рыла иаанкылаз Қырҭтәыла аҩныҵҟатәи аусқәа рминистр  Роман Гвенцаӡе ихы ақәиҭтәреи, азвидистцәа рҟынтә аихамҩа ахьчареи ҵаҵӷәыс иҟаҵаны Аԥсны атерриториа иалалеит.  Иалагеит 1992-1993 Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатәи еибашьра.

Нанҳәамза 15 –  Ганҭиади аҳабла аҿы (ақ.Гагра иахьаҵанакуа) ақырҭуа амшынтә десант ӡхыҵит. Ахәылбыҽха, нанҳәамза 15, 1992 шықәса рзы Аԥсныҟа иаауеит Кавказтәи ашьхарыуа жәларқәа Рконфедерациа (КАЖәР) аҽыхьчаратә Еилакы аиҳабы Султан Сосналиев напхгара ззиуаз раԥхьатәи ахатәгәаԥхарауаа ргәыԥ. Урҭ неиуеит аԥсуаа рнапаҿы инханы иҟаз Ӷәдоуҭа ақалақь ахь, Аԥсны егьырахь аӷа дахаԥахьан.

Нанҳәамза 18 рзы ақырҭуа ган имҩаԥгаз аиқәшаҳаҭрақәа еилаганы Аҟәа иалалан, аҳҭнықалақь ааныркылеит. Аӷа инапаҵаҟа иҟалаз атерриториа аҿы мҽхакы ҭбаала арҳәреи аӷьычреи ауаҩшьреи ҟалеит.

Нанҳәамза 19 рзы – ақырҭуа архәҭақәа Гагра ақалақь ааныркылоит. Нанҳәа 23 рзы Гәдоуҭаҟа иааит Ҭырқәтәыла инхо аԥсуаа рҟынтә раԥхьатәи аибашьцәа ргәыԥ, 35-ҩык ҳашьцәа. Аԥсны ахьчаразы хатәгәаԥхарала еибашьра иааит иара убас Приднестровиантә, Алада Урыстәылантә.

Нанҳәамза 25 рзы – Аҟәатәи ателехәаԥшра ала дықәгылеит Қырҭтәылатәи Аҳәынҭсовет аруаа Аԥсны адҵа рызҭоз, аполковник Георги Ҟарҟарашьвили. Георги Ҟарҟарашьвили аультиматум аҟазшьа змаз адҵа ҟаиҵеит 24 сааҭ рыла аԥсуа жәлар рабџьар шьҭарҵарц. Ус анакәымха «асепаратистцәа» ажәа риҭеит «ақырҭқәа шә-нызқьҩык ҭахаргьы, Арӡынба идгыло ԥсыуас иааҟоу 97 нызқьҩык зегьы шҭаирхо» ала.

Нанҳәамза 30 – цәыббраза 1 – ақырҭуа архәҭақәа москватәи аиԥылара аламҭалазы аԥсуа архәҭақәа рынаскьагаразы ажәыларатә операциақәа мҩаԥыргеит. Аха урҭ дара рзы илҵшәадахеит. 1992 шықәса, цәыббра 3 рзы Москва имҩаԥысит Кавказ ареспубликақәа рхадацәа реиԥылара, Урыстәылеи, Қырҭтәылеи, Аԥсныи рхадацәа алархәны, иара убас Нхыҵ Кавказ ареспубликақәеи Алада Урыстәылатәи атәылаҿацәи рнапхгаҩцәа алархәны. Аԥсуа ган даара акыр иақәыӷәӷәон аҟнытә, аиԥылараҿы ирыдыркылаз адокумент Қырҭтәыла «аҵакырадгьылтә акзаара аиқәырхара» азԥхьагәанаҭон, ақырҭуа еибашьцәа Аԥсны ралҵра хымԥадатәуп ҳәа арбамызт. Аибашьра иацҵан. Цәыббрамза 5 рзы  – аамҭала аибашьра аанкылара алагара ашьҭахь 10 минуҭк ааҵуаны еиԥш, (асааҭ 12:00 рзы) уи ақырҭуа архәҭақәа рганахьала Алада Ешыра иҟаз аԥсуа архәҭақәа рхырӷәӷәарҭақәа рылахысрала еилаган. Иара уааҵәҟьа, қырҭтәылатәи архәҭақәа асааҭ  22:30 рзы атанкқәа рыла ажәылара рҽазыршәеит.  Цәыббрамза 9 рзы – Аҟәа ақалақь аҿы имҩаԥысыз аиҿцәажәарақәа рҿы цәыббрамза 10, 00 сааҭ  инаркны аиҿахысра аанкылара азы аиқәшаҳаҭра бжьаҵан. Аиқәшаҳаҭра ҩаԥхьа еилагоуп. Анаҩс, цәыббрамза 15, 17 рзы ирыбжьарҵаз аиқшаҳаҭрақәагьы анагӡара залмыршахеит, ақырҭуа ган ала иахьеилагаз инамадан.

Аҟәа. Нанҳәамза 12, 2024 шықәса. Аԥсныпресс.  16 шықәса раԥхьа, нанҳәамза 12, 2008 шықәса рзы, Аԥсны Арбџьармчқәа Кәыдрытәи аҩхаа аҩадатәи ахәҭа ақырҭуа архәҭақәа рҟынтәи ахы ианақәиҭыртә ашьҭахь Қырҭтәылеи Аԥсни ирыбжьоу аҳәаа аҟынӡа инаӡеит.  

Ари амш аҽны Кәыдрыти аҩхаа аҩадатәи ахәҭа аҿы Аԥсны аиурисдикциа шьақәыргылахеит, ареспублика атерриториалтә акзаара еиҭашьақәыргылан.

Кәыдрытәи аҩхаа ақырҭуа ар рҟынтәи аҭарцәразы арратә аоперациа хыркәшан нанҳәамза 12, 2008 шықәса рзы.

Аԥснытәи арра-ҳаиртә мчқәа  Кәыдрытәи аҩхаа аҿы аҳаиртә жәыларақәа мҩаԥыргоит.

Аԥсныпресс. Нанҳәамза 12, 2008 шықәса. Иахьа, ашьжьымҭан, асааҭ 5 рзы,  аԥснытәи арра-ҳаиртә мчқәа Кәыдрытәи аҩхаа Кәабчара ҳәа иахьашьҭоу аҩадатәи аҭыԥқәа рҿы иҟоу ақырҭуа архәҭақәа рхырӷәӷәарҭақәа абомбақәа рылажьра иалагеит. Асааҭ 09:00 рзы Ажара ақыҭан даҽа аҳаиртә жәыларак мҩаԥгахеит. Абри азы Аԥсныпресс ахь адырра ҟаиҵеит атәылахьчара аминистр актәи ихаҭыԥуаҩ, Арбџьармчқәа Рыштаб Хада анапхгаҩы, аинрал Анатоли  Заицев.

Анатоли Заицев иҟаиҵаз адыррақәа рыла, агәҽанызаара шыҟазгьы, қырҭтәылатәи аруаа ашьыжь асааҭ 04:00 рзы рҭыԥқәа аанырмыжьӡацызт.  

«Ҳара аӷа аблокада изуреи иқәхреи рзы адесант артәара ҳгәы иҭоуп»,  –  ҳәа иазгәеиҭеит Анатоли  Заицев.

Асааҭ 07:00 рзы қырҭтәылатәи арра-ҳаиртә мчқәа аԥснытәи аԥшыхәратә ҳаирплан алашьҭра рҽазыршәеит, аха аинрал иажәақәа рыла,  уи рзалымҵит.

Урыстәылатәи абжьаҟазаратә архәҭақәа ақырҭуа мчратә структурақәа рдемилитаризациа аҳәаақәа ирҭагӡаны 700 цыра инареиҳаны абџьар амхра нарыгӡеит.  

Аԥсныпресс. Нанҳәамза  12, 2008 шықәса. Агрессор мчыла аҭынчрахь икылгаразы аоперациа амҩаԥгараан, уахыки-ҽнаки рыла Урыстәыла абжьаҟазыҩцәа ақырҭуа мчратә структурақәа рдемилитаризациа аҳәаақәа ирҭагӡаны 700 цыра инареиҳаны абџьар амхра нарыгӡеит, уи аиҳарак аҳәаанырцә иҭрыжьыз абџьар ахкқәа ракәын. Абри азы ажурналистцәа адырра риҭеит Абжьаҟазаратә архәҭақәа ркомандаҟаҵаҩ ицхырааҩ Алеқсандр Новицки. 

Аоккупациа зызуз Кәыдрытәи аҩхаа аҟынтәи ақырҭуа архәҭақәа ралцара иазку арратә операциа адгьылхыхьтә хәҭа қәҿиарала имҩаԥысуеит.

Аԥсныпресс. Нанҳәамза 12, 2008 шықәса. Аоккупациа зызуз Кәыдрытәи аҩхаа аҟынтәи ақырҭуа архәҭақәа ралцара иазку арратә операциа адгьылхыхьтә хәҭа қәҿиарала имҩаԥысуеит. Абри азы асааҭ 11:00 рзы ажурналистцәа рзы имҩаԥгаз абрифинг аҿы адырра ҟаиҵеит амассатә информациақәа рхархәагақәа рҿы Аҳәынҭқарра Ахада иофициалтә хаҭарнак Кристиан Бжьаниа.

«Ишдыру еиԥш, Аԥсны атәылахьчара Аминистрра иацы аоккупациа зызу Кәыдрытәи аҩхаа аҿы иҟаз ақырҭуа архәҭақәеи атәылауааи иарбоу азона ааныжьны ицарц алаҳәара ҟанаҵеит. Урҭ иацы асааҭ 19:00 рҟынӡа агуманитартә коридор рыҭан. Аха иарбоу аамҭа нанҳәамза 12, ашьыжь аҟынӡа иацҵан», - ҳәа иҳәеит Криастиан Бжьаниа.

Иахьа ашьыжь, асааҭ 6:00 рзы аоккупациа зызуз Кәыдрытәи аҩхаа аҟынтәи ақырҭуа архәҭақәа ралцара иазку арратә операциа иацҵахеит. 

Уажәы иарбоу аоперациа адгьылхыхьтә хәҭа қәҿиарала имҩаԥысуеит. Аԥснытәи архәҭақәа аҩхаа хыхьтәи ахәҭа иалалеит.   

Аоперациа амҩаԥгараан ахархәара ауит еиуеиԥшым абџьар хкқәа, ахара ахы назго абзарбзанқәа, агәыцә рацәа змоу ахысга «Град», атанкқәа, иара убас ашьха ҭыԥқәа рҿы излеибашьуа ҳаамҭазтәи абџьар.

«Ақырҭуа ган иарбоу арегион аҿы бџьарла еиқәыршәоу рырхәҭақәа ыҟаӡам ҳәа аҳәамҭа шыҟанаҵазгьы, ҳара ҳархәҭақәа аҿагылара роуит. Аԥсны арра-ҳаиртә мчқәа иатәу аҵәиԥрыгақәа ҩба адгьыл аҟынтәи еихсит, аха урҭ рылашьра залымшаӡеит», - ҳәа адырра ҟаиҵеит Кристиан Бжьаниа.

Аԥснытәи архәҭақәа урҭ ирҿыгылоу ақырҭуа архәҭақәа амацәаз иҭаркит.

Аԥсны Арбџьармчқәа раԥхьатәи адесант тәеит ақыҭа Чхалҭа азааигәара.

«Ҳара ҳгәаанагарала, Қырҭтәыла архәҭақәеи егьыр аструктурақәа рхаҭарнакцәеи аоккупациа зызу Кәыдрытәи аҩхаа аҟынтәи ралцара иазку аоперациа аамҭа кьаҿ иалагӡаны ихыркәшахоит», - ҳәа инаҵшьны иазгәеиҭеит Кристиан Бжьаниа.

Амассатә информациақәа рхархәагақәа рҿы Аҳәынҭқарра Ахада иофициалтә хаҭарнак Кристиан Бжьаниа аоперациа зегьы мацара аԥснытәи архәҭақәа рымчала имҩаԥсуеит ҳәа иазгәеиҭеит.

Кристиан Бжьаниа иара убас амассатә информациа ахархәагақәак ишырҳәо ала Кәыдрытәи аҩхаа еимаку ҵакыраӡам ҳәа инаҵшьны иазгәеиҭеит.

«Аиамк-аиҿак зцыз аҵакыра ахылаԥшра аҭара азҵаара мацара ауп. Кәыдрытәи аҩхаа ахаҭа Аԥсны, Гәылрыԥшь араион иахәҭакуп», - ҳәа инаҵшьны иазгәеиҭеит амассатә информациақәа рхархәагақәа рҿы Аҳәынҭқарра Ахада иофициалтә хаҭарнак Кристиан Бжьаниа.

Уажәы ареспублика Ахада Аԥсны ашәарҭадара Ахеилаки Аԥсны Арратә Хеилаки алахәылацәа злоу аилатәара мҩаԥигоит.

Аԥсны Қырҭтәыла ахатә ар амазаара азин амхра азы ажәалагала ҟанаҵоит.

Аԥсныпресс. Нанҳәамза 12, 2008 шықәса. Аԥсны адәныҟатәи аусқәа рминистр Сергеи Шамба жәларбжьаратәи аилазаара ахь Қырҭтәыла ахатә арбџьармчқәа амазаара азин амхра азы аҳәамҭа ҟаиҵеит.

«Аҵыхәтәантәи 100 шықәса рыҩныҵҟа Қырҭтәыла ихьыԥшым ҳәынҭқарраны иҟан 21 шықәса: 1918 шықәса инаркны 1921 шықәанӡа,  иара убас 1990 шықәса инаркны иахьа уажәраанӡа.  Иарбоу аамҭа иалагӡаны иара бжь-еибашьрак рхацыркра иахьӡеит», - ҳәа аҩаша «Интерфакс» акоррепондент диҿцәажәо иҳәеит Сергеи Шамба.  

«Жәларбжьаратәи аилазаара иарбоу хра злам аԥышәа ҳасаб азуны, Қырҭтәыла ахатәы арбџьармчқәа рымазаара азин анамҭароуп. Ахәыҷқәа аспычка дыркра ҟалаӡрм», - ҳәа инаҵшьны иазгәеиҭеит Аԥсны адәныҟатәи аусқәа рминистр.

Кәыдырҭа аҩадатәи ахәҭа аҭарцәра иазку арратә операциа хыркәшахар ауеит аҩаша ахәылԥаз, мамзаргьы ахашаҽны.

Аԥсныпресс. Нанҳәамза 12, 2008 шықәса. Аԥсны Аҳәынҭқарра Ахада Сергеи Багаԥшь Кәыдырҭа аҩадатәи ахәҭа аҭарцәра иазку арратә операциа хыркәшахар ауеит аҩаша ахәылԥаз, мамзаргьы ахашаҽны ҳәа иԥхьаӡоит.