Аҟәа. Жьҭаарамза 30, 2023 шықәса. Аԥсныпресс. Жьҭаарамза 30 рзы иԥсы ҭазҭгьы 85 шықәса ихыҵуан аҵарауаҩ-аҭоурыхҭҵааҩы, аетнолог, Г. А. Ӡиӡариа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа алауреат, Аԥсны зҽаԥсазтәыз акультура аусзуҩ, Аԥснытәи аҳәынҭқарратә Университет аапрофессор, Аԥсны Жәлар Реизара-Апарламент аҩбатәи ааԥхьара (1996–2002 шш.) адепутат Иури Аргәын (30.10.1938 - 04.07.2014 шш.).
«Иу.Г.Аргәын амузеитә ус аҿиара, Аԥсны аҭоурых-культуратә ҭынха аиқәырхареи апопулиаризациеи рус аҿы илагала дууп. Еиуеиԥшым ашықәсқәа рзы Иу.Г.Аргәын Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи ареволиуциа ҟалаанӡатәи аамҭахәҭа аҟәша напхгара аиҭон, адиректор ихаҭыԥуаҩыс дыҟан, анаҩс амузеи анапхгаҩыс аус иуан. Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи аҿы аус аниуаз ашықәсқәа рзы иара иаԥшьгарала имҩаԥгахон жәлар рҟазара арҿиамҭақәа рцәыргақәҵақәа. Аҵарауаҩ Асовет Еидгыла ажәларқәа ретнографиа Ленинградтәи амузеи алархәны 1977 шықәсазы ацәыргақәҵа «Абхазы» еиҿикааит.
Иури Гудиса-иԥа амузеи аусзуҩцәа алархәны Аԥсны араионқәа рахь аплантә етнографиатә експедициақәа мҩаԥигон. Уи инапхгарала Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи аҿы иҭрыжьуан амҩақәҵагақәа, амузеи аусзуҩцәа русумҭақәа рҭыжьра еиҭахацыркын.
Иара убас, Иури Гәыдиса-иԥа Аргәын активла ауаажәларра-политикатә ԥсҭазаара ихы алаирхәуан: аҳәаанырцә иҟоу аџьынџьуаа акультуратә еимадара рыбжьаҵара азы Аԥснытәи аилазаара «Аԥсадгьыл» ахантәаҩыс дыҟан, Аԥсны Жәлар рфорум «Аидгылара» аԥхьагылаҩцәа дреиуан, Жәларбжьаратәи ачерқьесстә Ассоциациа алахәылас дыҟан, ауаажәларратә еиҿкаара «Ахеиқәырхара» аԥҵара аԥшьгаҩыс дыҟан.
1992–1993 шш. Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатәи еибашьраан Иу.Г.Аргәын аидеологиатә фронт аҿы активла аусура мҩаԥигон. Иара дравторуп - 6 монографиаки аԥсуаа рҭоурыхи ретнографиеи иазку 200 инареиҳаны анаукатә статиақәеи .
«Ауаҩы иаша изы игәалашәара лаша наунагӡа ҳгәаҵаҿы иаанхоит», – ҳәа иҩит Аԥсны аҳәынҭқарратә музеи адиректор Аркади Џьопуа Феисбук аҟны идаҟьа аҿы.
*** Аргәын Иури Гәыдиса-иԥа диит жьҭаарамза 3, 1938 шықәсазы Гәдоуҭа ақалақь аҿы.
1963 шықәсазы далгеит Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә Институт, анаҩс - Асовет Еидгыла Анаукақәа Ракадемиа аҟны иҟаз аетнографиа Аинститут аҟны аспирантура далгеит. Иара уааҵәҟьа «Бзыԥтәи аԥсуаа ҳаамҭазтәи ркультуреи рыбзазареи» атема ала адиссертациа ихьчеит.
1963-1965 шш. – агазет «Советская Абхазия» аредакциа аҿы аус иуан.
1969 – 1991 шш. – Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи аҿы аус иуан (1969 -1973шш.), адиректорс (1974 – 1978шш.), ареволиуциа ҟалаанӡатәи аамҭахәҭа аҭоурых аҟәша аиҳабыс, анаҩс – аетнографиа аҟәша аиҳабыс (1989-1991шш.).
Аамҭак ала, 1981 шықәса инаркны – Аԥснытәи аҳәынҭқарратә Университет Аԥсны аҭоурых, археологиа, аетнографиа акафедра адоцентс аус иуан.
1991 шықәсазы Иури Гәыдиса-иԥа Аргәын ауаажәларра-политикатә усурахьы дыиасуеит. Иара аҳәаанырцә иҟоу аџьынџьуаа акультуратә еимадара рыбжьаҵара азы Аԥснытәи аилазаара «Аԥсадгьыл» ахантәаҩыс дыҟан, Жәларбжьаратәи Ачерқьесстә Ассоциациа алахәылас дыҟан.
1996 шықәсазы Иури Аргәын Д.И.Гәлиа ихьӡ зху Агуманитартә ҭҵаарақәа Ринститут ахь дхынҳәит. Иара анаукатә усзуҩ еиҳабыс аус иуан, анаҩс иԥхьагылоу анаукатә усзуҩыс. 2003 шықәса инаркны 2012 шықәсанӡа – аетнологиа аҟәша аиҳабыс аус иуан.
Иури Аргәын – аԥсуаа ретнографиа азҵаарақәа – абзазара, акультура, атрадициақәа, аҵасқәеи ақьабзқәеи, анапҟазара, аныҳәақәа, аетникатә процессқәа, уҳәа ирызку 6 монографиаки 200 инареиҳаны анаукатә статиақәеи дравторуп.
Аҵыхәтәантәи ашықәсқәа рзы Иури Гәыдиса-иԥа Аргәын Ҭырқәтәыла иҟоу аҳәаанырцәтәи аԥснытәи адиаспора аетнографиа апроблема аҭҵаара инапы алакын.
Иури Аргәын аԥсуа етнос ажәытәӡатәи аамҭақәа инаркны иахьатәи ҳаамҭа аҟынӡа аҿиареи ашьақәгылареи рҭоурых ахәаԥшра азы аматериалтә культуреи абзазара аматериалқәеи рацәаны рыдгалара алиршеит.
Иури Аргәын – Лыхнашҭа, Абжьыуаа реизара, уҳәа реиԥш иҟоу аԥсуа жәлар рныҳәатә традициақәа реиҭарҿиара аԥшьгаҩыс дыҟоуп.
Иара Аԥсны Жәлар Реизара–Апарламент аҩбатәи ааԥхьара (1996-2002) адепутатс дыҟан.
1977-1978 шш. рзы иҟалаз ахҭысқәа инарымаданы аполитикатә шьҭазаара дақәыршәан.
