Афронт Аԥсны иазааигәахо ианалага, ҭагалан, 1942 шықәсазы, Ареспублика аҿы иаԥырҵо иалагеит аҷыдалкаатә мчра аусбарҭақәа – аҭыԥантәи атәылахьчара акомитетқәа. Аҟәа ақалақь аҳаиртә бомбалажьра иалагеит.
Ихадоу Кавказтәи ашьхеибаркыра аԥснытәи аганахьала аӷа икылсра инамаданы акыр ацәыӡ дуқәа заухьаз Ар Ҟаԥшь архәҭақәа анемец-фашисттә мпыҵахалаҩцәа гәдоуҭатәии аҟәатәии еиду анырҵәаратә баталионқәа рҟынтәи адгылара роуит, аҭыԥантәи ауааԥсыра ракәзар, ашьхара иҟаз архәаҭақәа фатәи-жәтәи аџьаԥҳани рыла реиқәыршәара алдыршон.
Аԥсуа жәлар аԥацәеи аԥҳацәеи хамеигӡарала ӷәӷәала афырхаҵара аарԥшны Аџьынџьтәылатәи еибашьра Дуӡӡа афронтқәа зегьы рҿы еибашьуан. Аԥсуаа Аџьынџьтәылатәи еибашьра Дуӡӡа астратегиатә, афронттә, арратә операциақәа зегьы ирылахәын. Урҭ Москва ақалақь, ақалақь-фырхаҵақәа Ленинград, Сталинград, Одесса, Севастополь, Новороссиск, Кавказ ахьчара, Урыстәыла, Украина, Белоруссиа, Молдавиа, Литва, Латвиа, Естониа, Алада-Мрагыларатәии Европеи Европа Агәы иаҵанакуа атәылақәеи рыхьчара, иара убас Германиа аҩныҵҟа аӷа иқәгара азы хацәнымырха, агәымшәара ду аарԥшны еибашьуан.
Аԥсуаа аиҳарак адгьылмҩатә архәҭақәа рҿы еибашьуан. Урҭ иара убас еибашьуан арра-ҳаиртә мчрақәа рҿы. Аԥсуа ԥырҩцәа Виктор Аргәын (раԥхьатәи аԥсуа ԥырҩы), Михаил Аршба, Ҭемыр Иазычба, Шамиль Аҟәысба, Шамил Палба, уҳәа убас аӡәырҩы аибашьра аҭоурых имаҷымкәа ихьӡырҳәагоу адаҟьақәа анырҵеит. Имаҷымкәа аԥсуаа арра-мшытә флот аҿы еибашьуан. Даагозар, аӷба акомандаҟаҵаҩ Раџьден Барцыц Керч азааигәара ашьха Митридат амҵан адесант аӡхыҵра аан иааирԥшыз афырхаҵара азы Асовет Еидгыла Афырхаҵа ҳәа ахьӡ ихҵан.
Аџьынџьтәылатәи еибашьра Дуӡӡа аҿы ԥшьҩык аԥсуаа – Владимир Ҳаразиа, Ражьден Барцыц, Варлам Габлиа, Иасон Кокосқьериа Асовет Еидгыла Афырхаҵа ҳәа ахьӡ ранашьахеит, Иван Ванача – Ахьӡ-Аԥша Аоорден акавалер нагӡас дҟалеит. Ас еиԥш зхыԥхьаӡара маҷу ажәлар рзы уи даара ирацәоуп. Ажәлар рхыԥхьаӡареи афырхацәа рхыԥхьаӡареи еиҿырԥшны уахәаԥшуазар, аԥсуаа ԥыхьатәи Асовет Еидгыла аҿы ахәбатәи аҭыԥ аҿы игылоуп.
Афырхаҵара ду аадырԥшуан апартизантә қәԥара иалахәыз аԥсуаагьы. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы дыҟан аибашьҩы гәымшәа апартизан Хьынтруг Мхондџьиа, уи хыӡ ҷыдас иман «Иван-абхазец», апартизантә қәԥара акомиссар Нестор Чичба, апартизантә отриад «За Родину» акомандаҟаҵаҩ, анаҩс апартизантә еидгылара аштаб аиҳабы – Заабеҭ Царгәыш, Барановическаиа аобласт иатәыз апартизантә еидгылара аԥшыхәреи аконтԥшыхәреи аиҳабы Давид Зыхәба, Берлин ақалақь аҿы иҟаз афашистҿагыларатә гәыԥмаӡа активла иалахәыз Николаи Воуба, уҳәа убас аӡәырҩы.
Аҭоурыхҭҵааҩы Валико Пачлиа иҭоурыхлкаақәа рыла, аибашьра ашықәсқәа раан Асовет Ар архәҭақәеи арра-мшынтә флоти рҿы Аԥснынтәи еибашьуан 15,5 нызықьҩык инарзынаԥшуа ауааԥсыра, уи ажәлар рзеиԥш хыԥхьаӡара аҟынтәи 28% рҟынӡа инаӡоит. Аибашра афронтқәа рҿы хабарда ибжьаӡыз рхыԥхьаӡара 5,5 нызықь ҩык рҟынӡа инаӡоит, даҽакала иуҳәозар аибашьрахь ааԥхьара зауз рзеиԥш хыԥхьаӡара аҟынтәи ахԥатәи ахәҭа рышьҭахьҟа изыхнымҳәӡеит.
В. М. Ԥачлиа ишәҟәы «Аԥсны Аџьынџьтәылатәи еибашьра Дуӡӡа аан (1941-1945 шш.)» аматериалқәа рыла.
