Аҟәа. Лаҵарамза 8, 2025 шықәса. Аԥсныпресс. Лаҵарамза 8 рзы иԥсы ҭазҭгьы 84 шықәса ихыҵуан иналукааша Аԥсны аҳәынҭқарратәии анаукатәи аусзуҩ, аҭоурыхҭҵааҩы, еицырдыруа археолог, кавказҭҵааҩы, Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет адепутат, Аԥсны Анапхгара аԥыза-министр ихаҭыԥуаҩ, аорден "Ахьӡ-Аԥша" I аҩаӡара занашьоу Иури Николаи-иԥа Воронов (лаҵарамза 8, 1941 ш. – цәыббрамза 11, 1995 ш.).
Аҳәынҭқарра Ахада ихаҭыԥуаҩ Беслан Бигәаа, Аҳәынҭқарра Ахада Иусбарҭа анапхгаҩы Беслан Ешба, Аҟәа ақалақь ахада Ҭемыр Агрба, атәыла Анапхгара алахәылацәа, ауаажәларра рхаҭарнакцәа, аҵарауаҩ иуацәеи иҭынхацәеи, Иури Воронов ихьӡ зху Аҟәатәи абжьаратәи ашкол №3 аҵаҩцәа Аԥсны Аҳәынҭқарратә музеи аҿаԥхьа иҟоу аҵарауаҩ ибаҟа амҵан ашәҭ шьыҵәрақәа шьҭарҵеит.
***
Иналукааша аҵарауаҩ, кавказҭҵааҩы, аҭоурых наукақәа рдоктор, Ареспублика Аԥсны иналукааша аҳәынҭқарратә усзуҩ, аԥсуа жәлар рмилаҭ-хақәиҭратә қәԥара аԥызацәа иреиуаз Иури Николаи-иԥа Воронов диит 1941 шықәса, лаҵарамза 8 рзы шьҭрала иаамысҭцәаз аҭаацәараҿы, Ҵабал ақыҭан, Вороноваа ргәараҭа "Иасочка" аҟны. Ҵабалтәи абжьаратә школ аҿы аҵара иҵон, анаҩс далгеит аҟәатәи абжьаратә школ №3 (1960 ш). 1965 шықәсазы далгеит Ленинградтәи аҳәынҭқарратә университет аегиптолог изанааҭ иманы.
Иреиҳаӡоу аҵара иманы Аԥсныҟа дхынҳәуеит. Аусура далагоит Аԥсны акультура абаҟақәа рыхьчаразы Аусбарҭаҿ аҭҵаарадырратә усзуҩ еиҵбыс (1970ш.), атуризми аекскурсиақәеи рзы Ахеилак Хада анаукатә усзуҩ еиҳабыс аус иуан (1973 ш.). Иури Воронов аус иуан Д.Гәлиа ихьӡ зху аҭоурыхи, абызшәеи алитературеи Аԥснытәи ринститут аҭҵаарадырратә усзуҩ еиҳабыс (1981ш.), Аԥсны Аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа агуманитартә ҭҵаарақәа ринститут археологиа аҟәша аусзуҩ нагас (1993 ш.).
1991 иара депутатс далхын Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет ахь. Хәажәкырамза 1992 шықәса инаркны ԥхынҷкәын 1993 шықәсанӡа иара Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет аҿы ауаҩы изинқәеи жәларбжьартәи аизыҟазаашьақәеи рзы акомиссиа деиҳабын. 1993 шықәса рзы Аԥсны Аминистрцәа Рсовет ахада ихаҭыԥуаҩыс далхын, 1995 аԥыза-министр ихаҭыԥуаҩыс.
Иури Воронов дравторуп – 800 инареиҳаны аҭҵаарадырратәи апублицистикатәи астатиақәа, уахь иаҵанакуеит 30 монографиа. Иҟоуп макьана икьыԥхьым аҵарауаҩ иусумҭақәагьы.
Иури Николаи-иԥа Воронов Москватәи Аҳәынҭқарратә Университет аҿы «Аԥсны аҭоурыз ажәытәӡатәи аамҭақәа инадыркны заатәи ашәышықәсабжьара аҟынӡа» («История Абхазии с древнейших времен до раннего средневековья») атема ала акандидаттә диссертациа ихьчеит (1971 ш.), анаҩс «Мрагыларатәи Адгьылбжьарамшын аиха ашәышықәсазы (ҳера ҟалаанӡа VIII ашә.– зера азы VIII ашә. Иаҵанакуа абаҟақәа ринтерпритациеи рыхронологиеи рызҵаарақәа)) («Восточное Причерноморье в железном веке (вопросы хронологии и интерпретации памятников VIII в. до н. э. –в. н. э.)) атема ала Асовет Еидгыла Анаукақәа Ракадемиа археологиа Аинститут аҿы адоктортә диссертациа ихьчеит (1985 ш.).
Иури Воронов – 500 инарзынаԥшуа анаукатә усумҭақәа, инҭкааны иуҳәозар 50 монографиа дравторуп.
Иури Воронов акыр дазҿлымҳан – Кавказ, Амшынеиқәаҿықә, Адгьылбжьарамшын, Поволжие, Азиа Маҷ ажәытәӡатәии абжьарашәышықәсатәии аҭоурыхи археологиеи, иара убас аполитологиа. Иури Воронов Мрагыларатәи Амшынеиқәаҿықә азы Аԥсны абаҟақәа рышьаҭала аџьазтәии аихатәии ашәышықәса рыбжьара акца аликааит, урарттәи, скифтәи, антикатәи (заатәии ихьшәоуи антикра), византиатәи аамҭа ртәы зҳәо абаҟақәа рзы еиҳа иобиективу ахронологиатә еишьҭагылара еиқәиршәеит, Ҵабалтәи ауахәаматә комплекс еиԥшу Амшынеиқәаҿықә заақьырсиантәи аныхабаақәа рӷьырак арыцхәркра (VI ашә.) ахь аилыркаага иԥшааит.
Иури Воронов ақалақь Теишебаин урартәи абааш, Баграт ибааш, ихьшәоу антикатә аамҭа иаҵанакуа Себастополис, Анаҟәаԥиа рҿы архиологиатә жрақәа дрылахәын; Асовет Еидгыла Анаукақәа Ракадемиа археологиа Аинститут Нхыҵ-Кавказтәи археологиатә експедициа напхгара аиҭон, 20 шықәса рыҩныҵҟа Ҵабалтәи аекспедициеи егьырҭ, апалеолит инаркны ихьшәоу ашәышықәсабжьареи рҟынӡа иаҵанакуа еиуеиԥшым абаҟақәа (ажәытә нышәынҭрақәа, ажәытә қалақьқәа, ажәытә нхарҭақәа, уҳәа) рыԥшаара иазкыз археологиатә жрақәа напхгара аиҭон.
Иури Воронов иаԥиҵеит археологцәа рзы аишәатә шәҟәы – «Аԥсны археологиатә хсаала» («Археологическач карта Абхазии»). Иара ҩынтә иҭрыжьхьоу (1991; 1993 шш.) «Аԥсны аҭоурых» ҳәа арҵагашәҟәы ихадоу авторцәа дреиуоуп.
Иури Николаи-иԥа Воронов Аԥснытәи аҳәынҭқарратә Университет, Сорбонна (Франциа), Кембриџь (Англиа) астудентцәа алекциақәа дырзаԥхьон, аилазаара «Знание» активла далахәын, Аԥсны арҵаҩцәа разыҟаҵара Аинститут ӷәӷәала дацхраауан.
1992–1993 шш. Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатәи еибашьра аан Иури Воронов Урыстәыла ихадоу амассатә информациа ахархәагақәа рыла адунеи зегьы ари аибашьра азы аиаша алаирҵәон. Изныкымкәа аиҿцәажәаратә процесс иҽалаирхәхьан. Азакәанԥҵаратәии анагӡаратәи амчрақәа рсистемақәа рҿы аус иуан. 1995 шықәса, цәыббра 11 рзы Иури Николаи-иԥа Воронов итаацәеи иареи ахьынхоз Аҟәатәи иҩны аҿаԥхьа уи азы ҷыдала иаашьҭыз ауаҩшьцәа рыла дшьын. Анышә дамардеит Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи ааигәара. Аҳҭнықалақь амҩадуқәа руак иара ихьӡ ахуп. Иара убас Аҟәатәи ахԥатәи абжьаратә школи Ҭҟәарчалтәи абжьаратә школи И.Н.Воронов ихьӡ рыхҵоуп.
Иури Николаи-иԥа ԥсрашьҭахь «Ахьӡ-Аԥша» I аҩаӡара аордени егьырҭ анапхгаратә ҳамҭақәеи ианашьан.
2011 шықәсазы археологиатә ҭынха аҿиареи аиқәырхареи рус аҿы илагала ду азы Иури Николаи-иԥа Воронов ԥсрашьҭахь Урыстәылатәи амилаҭтә премиа «Достояние поколений» далауреатхеит.
́
