«Аԥсуа-қырҭуатә конфликт шьаҭанкыла аҭышәынтәалара азы аполитикатәии азинтәии аелементқәа рганахьала Ажәалагалақәа» ҳәа хыс измаз Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара ажәахә аҿы, ахәҭакахьала иазгәаҭан абас: «Аԥсны аимак аиҿак зцу аззҵаарақәа рыӡбара аналыршахалак ашьҭахь имҩаԥгахо аиҿцәажәарақәа ирылҵшәаны иаԥҵахо, асуверентә зинқәа змоу аидгылатә ҳәынҭқарра иалоу асубиектны иҟалоит. Аидгылатә ҳәынҭқарра ахьӡ анаҩстәи аиҿцәажәарақәа раан аганқәа рыла ишьақәыргылахоит. Аганқәа ԥхынҷкәынмза 21, 1991 шықәса рзы иҟаз ԥыхьатәи Қырҭтәылатәи Асоветтә Социалисттә Республика аҳәаақәа ирҭагӡаны иаԥҵоу аҳәынҭқарра атерриториалтә акзаара азхарҵоит»… Убас ала, Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара Аԥсни Қырҭтәылеи ирыднагалон иҿыцу аидгылатә ҳәынҭқарра аԥҵара, анаҩс уи ахьӡгьы еиқәшаҳаҭны ахҵара», – ҳәа еиҭеиҳәеит Сергеи Шамба.
Аполитолог, Аԥсны Актәи Ахада Владислав Арӡынба иабжьгаҩ Асҭамыр Ҭаниа иажәақәа рыла, «Аԥсуа-қырҭуатә конфликт аполитикатә ҭышәынтәалара иазку ауснагӡатәқәа рзы Аҳәамҭа» еиҳа лассы-лассы изызхьаԥшуаз усшәҟәны иҟан. Уи аҵак ду арҭон, избан акәзар, ари аусшәҟәы аҿы Аԥсни Қырҭтәылеи рыбжьара аҳәынҭқарра-зинтә еизыҟазаашьақәа раԥыхра афакт, иара убас аусеицура амҩаԥгара ахьалшо аусхкқәа арбан.
«Иарбоу Аҳәамҭа адкылара ашьҭахь иҭыҵит лаҵарамза 3, 1994 шықәса рзы Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара Амаӡаныҟәгаҩ Хада иҷыдоу ихаҭарнак, швеицартәи адипломат Едвард Бруннер иҟаиҵаз ажәахәи «Аԥсуа-қырҭуатә конфликт шьаҭанкыла аҭышәынтәалара азы аполитикатәии азинтәии аелементқәа рганахьала Ажәалагалақәа» ҳәа хыс измаз Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара ажәахә ацҵагьы. Уа иара убас иарбан мшаԥымза 4 рзы иҟаҵаз Аҳәамҭа аҿы ишаҳәо ала, аганқәа зыхьӡ шьақәыргылатәу Аидгыларатә ҳәынҭқарра аԥҵара азы аиҿцәажәарақәа шымҩаԥыргало атәы.
Араҟа зыӡбахә ҳәаз аконфедерациа аҟазшьа змоу аҳәынҭқарра аԥҵара ауп. Усҟантәи аамҭазы «Аԥсны аҳәынҭқарратә хьыԥшымра азы Акт» рыдрымкылаӡацызт, Аԥсни Қырҭтәылеи рыбжьара азеиԥш ҳәынҭқарратә ҵакыра аҳәаақәа ирҭагӡоу аизыҟазаашьақәа реиҭашьақәыргылара алыршара азы аиҿцәажәарақәа мҩаԥысуан. Аԥсуа ган азы уи иара аинтересқәа ирықәшәоз усшәҟәны иҟан. Жьҭаарамза 12, 1999 шықәса рзы «Аԥсны аҳәынҭқарратә хьыԥшымра азы Акт» адкылара ҟалаанӡа имҩаԥысуаз Аԥсни Қырҭтәылеи рыбжьара аҳәынҭқарра-зинтә еизыҟазаашьақәа реиҭашьақәыргылара азы аиҿцәажәаратә процесс зегьы иалагӡаны, аԥсуа ган есымша ари аусшәҟәы иазхьаԥшуан, уимоу, аиҿцәажәаратә процесс иалахәыз зегьы уи иақәныҟәаларц азы ааԥхьара ҟанаҵон. Абри ала ауп иарбоу аусшәҟәы ахадареи актуалреи злаарԥшыз», - ҳәа инаҵшьны иазгәеиҭеит Асҭамыр Ҭаниа.
